BERLIJN, 1933 - 1989
Een wandeltocht door 56 jaar geschiedenis

Gendarmenmarkt

Keer terug naar de Leipziger Straße (noordwaarts) via de Friederichstraß en steek deze over. Twee straten verder, rechtsaf de Mohrenstraße in. Na 200 meter komt u dan uit bij de Gendarmenmarkt (aan de linkerhand). Hier vallen gelijk de twee kathedralen op die gescheiden worden door een groot gebouw, het Schauspielhaus. In de tijd van de DDR was de Gendarmenmarkt bekend als de Platz der Akademie. In de Tweede Wereldoorlog was dit plein en haar gebouwen zwaar beschadigd. Nu is het één van de mooiere pleinen van Berlijn.

Gendarmenmarkt, met de Deutscher Dom, voor de oorlog

De zuidelijke kathedraal is de Deutscher Dom die voltooid werd in 1708 kreeg in 1785 nog een koepel naar een ontwerp van Karl van Gontard. Hier is een tentoonstelling ingericht, 'Vragen over de Duitse geschiedenis' die gratis te bezoeken is. Het midden van het plein wordt gedomineerd door het Schauspielhaus. Het is 1984 geheel gerestaureerd en is nu de belangrijkste concertzaal van Berlijn. Het Berliner Philharmoniker kan hier een gehoor van 1850 bedienen.

Gendarmenmarkt, de Französischer Dom in vlammen, 1945

Loop nu naar het noorden en u bereikt de Französischer Dom. In 2005 stond het geheel in de steigers. Deze kathedraal is de enige dienstdoende kerk van het plein. Deze Kathedraal kwam gereed in 1705 en werd ook in 1785 voorzien van eenzelfde koepel als die op de Deutscher Dom. De Französischer Dom was speciaal gecreëerd voor de gevluchte Franse Hugenoten.

Gendarmenmarkt, de Deutscher Dom en het Schauspielhaus

10 mei 1933, Boekverbranding, Bebelplatz

Vanaf de Französischer Dom ga rechtsaf de Französischer Straße in. Na één blok gaat u linksaf en u komt dan uit bij de St. Hedwigs Kathedrale. Het enorme koperen koepeldak is geïnspireerd op het Pantheon te Rome. Het plein tegenover de kathedraal is de Bebelplatz.

St. Hedwigs Kathedrale met in het plein ervoor het boekverbrandingsmonument

Aan de oostzijde staat de Deutsche Staatsoper. Dit gebouw was het eerste belangrijke gebouw dat beschadigd werd door het bombardement van 9 op 10 april 1941. De nazi's herstelden de schade om er hun 20 jarig bestaan te kunnen vieren. In 1945 werd het wederom zwaar beschadigd door bombardementen. Nu werd de restauratie pas in de jaren vijftig ter hand genomen. Aan de westzijde staat de Alte Bibliotheek dat lokaal bekend staat als 'die Kommode' (ladenkast) en is onderdeel van de Humboldt universiteit aan de overzijde van Unter den Linden. 'Bibliotheek' associeert men met boeken. Op deze plek, de Bebelplatz, werd de culturele barbaarsheid van 1933 uitgevoerd. Opgezweept door Joseph Goebbles, die de 'ware' ideologie propagandeerde en opdracht gaf tot het verwijderen van 'on-Duitse' schrijvers, was dit het startsein voor Nazi-jongeren om 20.000 boeken op 10 mei 1933 te verbranden.

Boekverbranding, 10 mei 1933, op de Bebelplatz

Werk van onder andere Bertold Brecht, Thomas Mann, Kurt Tucholsky en Heinrich Heine gingen in vlammen op. De gebouwen rond de Bebelplatz werden die nacht hels verlicht en toonde wederom aan waarnaar toe het nazi regime onderweg was. Om deze afschuwelijke daad levendig te houden is centraal op dit plein een glazen plaat aangebracht dat licht werpt in een kelder waarin lege boekenkasten staan. Een zin van Heinrich Heine uit 1820 complementeert het geheel; 'Waar begonnen wordt met het verbranden van boeken, eindigt het met het verbranden van mensen'.

Klik op de kaart voor een vergroting
(Google Earth)

Via Unter den Linden oostwaarts

Ten noorden van de Bebelplatz loopt de bekendste laan van Berlijn, Unter den Linden. Vanaf de Bepelplatz steekt u nu over. U passeert in de middenberm het ruiterstandbeeld van Frederik II van Pruisen, ook bekend als Frederik de Grote, dat in 1851 door Christian Daniel Rauch gemaakt was. Het beeld was in de Tweede Wereldoorlog naar Postdam verplaatst, maar kwam in 1980 weer terug naar Berlijn.

De oorlog overleefd, het ruiterstandbeeld van Frederik II van Pruisen

Het grote gebouw direct tegenover de Bebelplatz is de Humboldt universiteit waar 22.000 studenten gebruik van maken. Aan de linkerzijde is de Staatsbibliotheek gehuisvest. De laatste jaren is de bibliotheek grondig opgeknapt. De wingert die jarenlang vrij spel had om de gevels van de binnenplaats te overwoekeren is nagenoeg verdwenen.

Achter deze gevels van de Staatsbibliotheek worden 6 miljoen boeken bewaard. Als u de muren hier goed bestudeerd ziet u nog veel schade van de oorlog zitten. Veel kogelgaten van lichtkaliber zijn blijven zitten, terwijl grote schade zo goed mogelijk is gerestaureerd (al is veel met de laatste restauratie weggewerkt).

Neue Wache

De Neue Wache op een oude ansichtkaart, met links het
standbeeld generaal Graf Bülow en rechts generaal Scharnhorst

Vervolg uw route naar het oosten, Unter den Linden op. Na de Humboldt universiteit komt u voorbij een kleine op een Romeins gelijkende tempel. Dit is de Neue Wache. Het was in 1818 gebouwd door Karl Friedrich Schinkel voor koning Friedrich Wilhelm III als wachtheuis voor de bewakers van het paleis. Het zou gebasseerd zijn op een Romeins Castrum (vier zware hoektorens met een een binnenplaats). In het Timpaan van het Frotom, de bovenzijde van het Porticus (voorportaal), ondersteunt door Dorische zuilen, staan figuren die verwijzen naar de Pruisische oorlogen tegen Napoleon. Onder de Nationaal-Socialisten werd in de jaren dertig de officiële naam van de Neue Wache veranderd in 'Ehrenmal für die Gefallenen des Weltkrieges' ('Gedenkteken voor degenen die in de (Eerste) Wereldoorlog zijn gesneuveld'). Ter gelegenheid van de naamswijziging werden aan de buitenzijde van de hoektorens twee eikenkransen bevestigd en binnen op de achterwand van de herdenkingsruimte een groot houten kruis opgesteld.

Een foto uit 1933 van het Porticus van de Neue Wache, met op de Dorische zuilen
het Frotom en het Timpaan met de afbeeldingen van de strijd tegen Napoleon

Links van de Neue Wache stond een standbeeld van de Pruisisch generaal Graf Bülow en rechts stond een standbeeld van de Pruisisch generaal Scharnhorst. Graf Bülow, wist tot drie keer Berlijn te redden van Napoleon. Von Scharnhorst was voorzitter van de Militaire Reorganisatiecommissie en voerde hervormingen in, zoals de dienstplicht in Pruisen en zijn inzet leidde tot het verslaan van Napoleon in de Slag bij Jena.

1945, links de Neue Wache, rechts het huidige Deutsches Historisch Museum

Na de val van 'De Muur' werd Unter den Linden geheel op de schop genomen

De Neue Wache raakte zwaar beschadigd in de Tweede Wereldoorlog. Wonderwel stonden de twee standbeelden naast het gebouw nagenoeg onbeschadigd nog fier op hun plek. Stond aan het einde van de strijd om Berlijn het voorportaal nog op zijn plek, het was toch zo verzwakt dat later toch een groot deel ervan instortte. De Neue Wache bleef lange tijd onaangeroerd en werd pas vanaf 1957 door de Russiche bezetter gerestaureerd en in 1960 voltooid en als monument gebruikt door de DDR tegen het fascisme en militarisme. Maar de twee standbeelden waren toen allang op last van de voorzitter van de Staatsraad, zeg maar het hoofd van de DDR, Walter Ulbricht in 1950 verwijderd. Dit zou gedaan zijn vanwege de Wereldjeugdfestival in 1951.

Een foto uit 1946, het voorportaal is deels ingestort,...

In 2003 werden de twee standbeelden, van Bülow en Von Scharnhorst uit een opslagschuur in Reinickendorf gehaald en kregen een plekje aan de overzijde van de Neue Wache aan de Unter den Linden bij de Bebel Platz. Maar de beelden zijn door de weersomstandigheden erg aangetast. Replica's van Carrara-marmer zullen worden vervaardigd, al is de plek waar ze geplaatst worden nog onzeker.

Tussen 1957 en 1989 wisselde hier ieder uur de wacht. Na de val van 'De Muur', werd het in 1993 helemaal gerenoveerd en werd er een standbeeld in geplaatst van Käthe Kollwitz. Het is een vergrote uitvoering van de pieta, ‘treurende moeder met dode zoon’.

De 'Pieta' van Käthe Kollwitz

Vervolg u route oostwaarts. Het volgende gebouw aan u linkerzijde is het Deutsches Historisch Museum dat gehuisvest in een voormalig wapenarsenaal. Foto’s uit de oorlog laten zien dat het gebouw redelijk de strijd heeft overleefd. Maar het is vooral de opvallende flets roze kleur van de gevels die de aandacht trekt.

Het voormalige wapenarsenaal, nu het Deutsches Historisch Museum

Tot zover een stadswandeling door Berlijn. U kunt nu het Spreekanal
oversteken voor de Berliner Dom, het Lusthof met het Altes Museum en het
nagel nieuwe Berliner Stadtschloß. Klik hieronder om terug te keren naar
www.strijdbewijs.nl