Een proeflancering in Peenemünde van een A4(V2) raket in augustus 1943
RAKETTENFABRIEK IN DE KOHNSTEIN
In 1943 beloofde de minister van propaganda, Joseph Goebbels, aan het Duitse volk
de ‘wonder wapens’ die een eigenlijk al verloren oorlog moesten omkeren naar een overwinning. Eén van
deze wapens was de lange afstand raket A4 (Aggregat 4’), welke door Goebbels de V2 zou worden gedoopt.
Dit ’Vergeltungswaffe’2, zou een nog grotere vernietigend effect op de Geallieerden moeten krijgen dan
de op dat moment ook in testfase zijnde vliegende bom, de V1. Aan het hoofd van de ontwikkeling van de V2
stond de jonge technicus Wernher von Braun en zijn militaire superieur generaal Walter Dornberger.
Wernher von Braun (in 1937) en generaal Walter Dornberger
Het ontwikkelen, welke was begonnen in 1936, en testen van de raketten werd gedaan in Peenemünde op het,
in de Baltische Zee gelegen eiland Usedom. De productie, vanaf de zomer 1943, werd niet alleen in
Peenemünde gedaan, maar ook bij Rax Werke, in Wiener Neustadt, en bij Zeppelin Werke, Friedrichshafen.
Als werkkrachten werden toen al dwangarbeiderws gebruikt uit concentratiekampen. Op 17 juni 1943 kwamen
200 dwangarbeiders naar Peenemünde vanuit het concentratiekamp Buchenwald, welke werden ondergebracht
in de kelder van assemblagehal F1. Als snel werd dit aantal uitgebreid tot 600 arbeiders. De raketbouwers
hadden specifiek aan de SS gevraagd om dwangarbeiders uit concentratiekampen te leveren. Dit waarborgde
de geheimhouding, want de gedeporteerden zouden toch niet terug keren in de maatschappij...
Werd de eerste productie gesteld op 600 per maand, dit werd opgeschroefd tot 900 per maand.
Maar de kwetsbaarheid van de fabrieken stelde de productie directeur, Gerhard Degenkolb, niet gerust.
Een door hem samengesteld comité moest op onderzoek gaan in geheel Duitsland en bezet Europa naar
geschikte locaties. Op 22 juni 1943 werd de fabriek te Friedrichshafen gebombardeerd door de RAF,
en bracht de V2 productie daar tot stilstand. Er was dus haast geboden om een veilig ‘onderkomen’ te vinden.
Peenemünde na één van de Geallieerde bombardementen
(Ondanks het bommentapijt is aan de schaduw te zien
dat de lanceertoren onbeschadigd is)
Op 10 juli 1943 had de Reichsführer-SS Heinrich Himmler Hitler ervan overtuigd dat zijn SS belast moest
worden met de beveiliging tegen spionage en sabotage. Hiermee zou de SS de complete controle over het gehele
raketprogramma krijgen. Maar niet alleen Himmler bemoeide zich met de productie van de V2, ook Speer zijn ministerie
liet zich gelden, toen de baas van Degenkolb, Karl Otto Saur de productie eis van Degenkolb voor 900 raketten,
op te schroeven tot 2000 per maand. Naast deze 2000 V2’s wilde het Ministerie van Bewapening 20.000 tot 25.000 V1
vliegende bommen per maand zien geleverd. Op 13 augustus 1943 werd de V2 fabriek in Wiener-Neustadt door de
Amerikanen gebombardeerd, vijf dagen later, in de nacht van 17 op 18 augustus, gevolgd door een bombardement
van de RAF op Peenemünde. Hiermee kreeg de verhuizing ondergronds een nog grotere urgentie.
De koppen van het kwaad:
Speer, Himmler, Kammler en Degenkolb
Tijdens de vergadering tussen 19 augustus en 22 augustus, tussen Hitler, Speer en Himmler, werd duidelijk
dat de mankracht ontbrak om de ondergrondse fabriek bij Nordhausen snel op te bouwen. Himmler, met de nog warme
afspraak van Hitler in zijn zak, bood aan gevangenen vanuit concentratiekampen ter beschikking te stellen voor de
inrichting van de fabriek en de montage van de raketten. Hitler stemde hiermee in, ook vanwege zijn eis dat de
andere drie V2 fabrieken bleven produceren (met als doel, het boven- en ondergronds bouwen van respectievelijk
900 raketten per maand).
Hieronder is in schema weergegeven hoe de Mittelwerk GmbH was opgebouwd
Degenkolb gaf opdracht aan SS Brigadenführer Hans Kammler, hoofd Amtsgruppe C van ‘constructie’ van het
SS Wirtschaft- und Verwaltungshauptamt (WVHA) om de bevelen uit te voeren om de Kohnstein in te richten tot
een werkbare fabrieksruimte. Op 27 augustus 1943 kwam de eerste
groep van 107 gevangenen uit Buchenwald in Nordhausen aan. Op 2 september volgde een tweede groep van maar
liefst 1223 dwangarbeiders. Op 21 september werd door Speer en Kammler de Mittelwerk GmbH opgericht met
Dr. Kurt Kettler als directeur. Ondanks dat Wifo nu onder commando viel van het Mittelwerk GmbH, werd wel
gebruik gemaakt van de expertise die Wifo in huis had om in de tunnels te werken. Mittelwerk GmbH en Wifo
maakten gedetailleerde plannen om het complex in de Kohnstein verder uit te breiden. Naast de voltooing
van Wifo III (de tunnelafbouw, met wegen en spoorlijn), het leeghalen van de opslagvoorraden uit het Wifo
depot, aanleg elektriciteit, verwarming, water, perslucht en ventilatie, werden ook tabellen opgesteld
hoeveel manschappen er nodig waren om dit alles te realiseren. Naast zo’n 2000 civiele Duitse werknemers,
zouden zeker 16.000 dwangarbeiders nodig zijn.
Vanwege de geheimhouding werden verschillende codewoorden gebruikt voor de ondergrondse fabrieken
en het omliggende gebied:
'Mittelraum': het gebied rond Nordhausen
'Mittelbau': bouwprojecten in het 'Mittelraum'
'Mittelwerk': de fabrieksnaam rond en in de Kohnstein
'Dora': het voornaamste concentratiekamp in het 'Mittelraum'
Begin september 1943 had Hitler zijn oorspronkelijke idee van 900 raketten bovengronds te laten produceren,
laten vervallen. Alle 1800 V2 raketten moesten nu uit de fabriek bij Nordhausen komen. Dit hield in dat
alle machines en personeel ook naar de Kohnstein overgebracht moesten worden. Aangezien de fabriek in de
Kohnstein nog wel even op zich liet wachten, werden de productieaantallen weer bijgesteld naar 900 V2’s
per maand. Het Oberkommando des Heeres bestelde op 19 oktober 12.000 raketten voor 40.000 RM per stuk.
De levering zou 900 stuks per maand bedragen welke een totale afleveringskosten met zich meebracht van
480 miljoen Reichs Mark.
Het voormalige kloostergebouw van Ilfeld waar de maatschappij 'Mittelwerk'
en het 'Speciale Comité A4' haar kantoren had
Organisatorisch was het een enorm project. Uit heel Duitsland vertrokken technici, bestuurders etc.
richting Nordhausen om daar kantoorruimte te zoeken. De technische directeur van Mittelwerk, Albin Sawatzki, trok in een
barak naast de tunnels aan de noordzijde. Anderen vonden kantoorruimte in Nordhausen, Niedersachswerfen
tot aan Wernigerode aan toe. In het voormalige kloostercomplex te Ilfeld, enkele kilometers ten noordwesten
van Niedersachswerfen, werd het hoofdkwartier van de Mittelwerk maatschappij en van het Speciale Comité A4.
In hetzelfde complex vond het burgerpesoneel ook opvang en onderdak.
Eén van de spaarzame foto's waarop het uithakken van een tunnel is vastgelegd
DE DONKERE HEL VAN DE TUNNELS,...
Hoe anders was het gesteld met de opvang van de dwangarbeiders. Er was nog geen barakkenkamp om ze in onder te brengen,
dus werd er in de zijtunnels ruimte gemaakt om de gevangenen in onder te brengen. Het beruchte regime van 'Dora-Mittelbau'
was begonnen,...
De eerste groep slavenarbeiders kreeg tunnel 39 toegewezen. Deze tunnel was 1800 vierkante meter groot waarin stro was
gegooid. Verlichting kwam van enkele carbidlampen en warmte van een deken per persoon. Toilet voorzieningen waren er
niet, laat staan stromend water. De behoefte moest gedaan worden op emmers. Maar met de komst van steeds meer gevangenen,
moest er iets gebeuren aan de huisvesting. In de verbindingstunnels 43 tot en met 46 werden houten stellage gebouwd
van drie tot vier verdiepingen hoog waarin britsen werden aangebracht. In de vier tunnels, van 120 meter diep, 12
meter breed en 9 meter hoog, moesten minstens 6000 gevangenen worden ondergebracht.
Holle ogen staren over de eindeloze houten britsen vol slaven,...
(Een tekening gemaakt door Guy Boisot, die vanaf maart 1944
in de Mittelbau te werk werd gesteld)
Er werd in twee ploegen gewerkt,
rond de klok; de dagploeg werkte 12 uur aaneen, afgelost door de nachtploeg die ook 12 uur aan het werk werd gezet.
De gevangenen zaten zolang in de tunnels dat het besef van dag en nacht verloren ging. De tunnels waren vochtig en
kil, de tempratuur kwam nooit boven de 8 graden Celsius. Door de spaarzame verlichting werkte men in het duister.
De explosies om doorbraken in Tunnel A en de verbindingstunnels te forceren, bracht verstikkende stofwolken
door het complex. Van enige ventilatie was vanaf verbindingstunnel 18 nog geen sprake.
Een Kapo ranselt op de gevangenen in,... terwijl een wagentje met stenen
wordt afgevoerd
(Nog een tekening gemaakt door Guy Boisot)
Nu er steeds meer gevangenen in de tunnels werkten,
waren de emmers voor de behoefte niet toereikend. Er werden olievaten doormidden gezaagd waarover een plank
werd gelegd, en deze werden als WC gebruikt. Men kan zich geen voorstelling maken hoe het in deze bedompte,
stinkende atmosfeer geweest moet zijn om daarin te moeten verblijven en dan ook te moeten werken, opgejaagd
door SS bewakers en de uit eigen gelederen aangestelde zogenaamde Kapo’s. Als de dwangarbeider na 12 uur werken
naar hun brits terugkeerde, dan kroop hij in het vuil van de andere gevangene. Zonder voedsel was de slaap
moeilijk te vatten. Het lawaai ging ook dag en nacht door. Het was begrijpelijk dat er af en toe een gevangene
helemaal door het lint ging en doorsloeg van de gekte. Voor men weer aan het werk moest, werd er een karig
maaltje opgediend, wat meestal bestond uit Ersatz koffie met zwart brood. Tussen het werk door werd dan een
watersoepje aan de arme sloebers verstrekt.
Eén van de afschuwelijkste werkzaamheden was de 'Scheisedienst',
het legen van de vaten die als toilet werden gebruikt
(Een tekening gemaakt door Maurice de La Pintière, die vanaf november 1943
in de Mittelbau te werk werd gesteld)
klik hieronder op de houtsnede vervaardigd door Dominik Cerný,
om naar de volgende
pagina te gaan.
Dominik Cerný, die van augustus 1943
tot de bevrijding
in Dora te werk was gesteld,
maakte de houtsnede zeven jaar na de oorlog.
Het beeld de onmenselijke overbevolkte tunnel uit,...
|
