Tijdens het werken en wonen van de dwangarbeiders in de sub-kampen en de tunnels, werden de slavenarbeiders ook ingezet om hun eigen kampement te bouwen. Ten zuidwesten van de Kohnstein werd het kamp 'Dora' gebouwd, eerst nog als sub-kamp van Buchenwald, maar later als het hoofdkamp Dora-Mittelbouw. Het kamp werd aangelegd in een kom, en was hiermee afgeschermd voor de buitenwereld. Vanuit Niedersachwerfen en het oversteken van de spoorbaan en het riviertje Zorge, draaide men door een bocht naar rechts het concentratiewerkkamp binnen. Links liep het rangeerterrein met het perron waar de gevangenen binnenkwamen. Vanaf het rangeerterrein liepen er rails naar de ingangen van Tunnel A en B. Na het passeren van deze tunnels, had men aan de rechterzijde de 25 gebouwen (de zogenaamde ‘Blocken’) waar de SS haar kamp had voor circa 900 bewakers en admistratiepersoneel. Naast de kwartieren voor de officieren en manschappen, administratie, waren er magazijnen, het kamphoofdkwartier, een ziekenboeg, een badhuis, een keuken en zelfs een bordeel.

Direct voor men het kamp gaat betreden, ziet men aan de linkerkant een roestig karkas van een stoomtreintje. Direct daarachter, in de hoek, staat een soort van wachttoren van steen. Bij nadere beschouwing blijkt het een kleine cel onder de wachttoren te zijn. Het is niet geheel duidelijk waar het voor diende, maar het staat bekend als de ‘Stehbunker’. Het zou een eenmanscel zijn waar een gevangene in isolatie staande zijn straf moest ondergaan. Maar er gaan ook stemmen op dat het een schuilbunker zou zijn, of dat het zelfs van na de oorlog is, uit de DDR tijd, omdat het niet op bouwtekeningen uit de oorlog is terug te vinden. Ik denk dat het laatste meer correct is, daar het buiten het eigenlijke kamp staat, en daardoor onderdeel zou zijn van het SS-kamp.

Het kamp voor de gevangenen werd betreden door een dubbele poort tussen twee houten barakken, in de rechtse (Block 29) was de Gestapo gehuisvest. Aan de linkerzijde stond de SS-kampadminstratie (Block 1). Het gehele kamp was omgeven door een dubbel hekwerk welke onder stroom stond met op overzichtelijke punten een wachttoren (zeker 18 stuks rond het gehele kamp). Het kamp zou uiteindelijk bestaan uit 56 woonbarakken voor de gevangenen, 12 werkbarakken (zoals keuken, timmerwerkplaats, metaalbewerking, magazijnen en dergelijke), en 2 badhuizen. In de zomer van 1944 werden nog een bioscoop, een kantine en een kampbordeel gebouwd (de laatste werd hoofdzakelijk bezocht door de Kapo’s en voormannen). De meest sinistere gebouwen van het kamp waren de gevangenis, een stenen gebouw dat als ‘De Bunker’ bekend stond en het crematorium.

Na het passeren van Block 1 en Block 29 (respectievelijk #1 en #2 op bovenstaande plattegrond) betrad men de Lagerstrasse die naar de Appellplatz leidde. Mensonterende taferelen speelden zich op deze appèlplaats af. Urenlang stonden hier de verzwakte gevangenen soms tweemaal per dag in weer en wind in hun armzalige kleding te wachten op de dingen die gingen komen,… soms een alleen maar pestende dwang om te blijven staan, soms getuige van strafmaatregel tegen andere gevangenen.

Loopt men heden ten dage de appelplaats op, en gaat naar links, dan loopt men naar het monument dat in de DDR tijd is opgericht. Achter deze herinneringsmuur is een houten barak zichtbaar. Dit is Block 42, de timmerwerkplaats. Ten oosten van deze barak lag één van de weinige stenen gebouwen, Block 30, de kampgevangenis ‘De Bunker’.

De gevangenis (#5 op bovenstaande plattegrond) lag besloten achter een hoge muur die het aan het zicht van de kampbewoners onttrok. In het gebouw waren zo’n dertig cellen gebouwd van elk 2.5 vierkante meter groot waarin soms wel 16 gevangenen werden gepropt. Hier was foltering de dagelijkse gang van zake. Iets ten oosten van de gevangenis was een hoek gebouwd waar gevangenen werden geëxecuteerd, deze is nu gerecontrueerd. Voormalige gevangenen hadden graag gezien dat de gevangenis bewaard was gebleven, maar deze werd door de Russen afgebroken. Tegenwoordig is de fundering en de cellenstructuur gerestaureerd tot even boven het maaiveld.

Vanaf de gevangenis het meest zuidelijke pad nemende richting het westen, dan komt men langs een enorm restant van een betonnen plaat en fundering. Hier was de keuken gevestigd (#7 op de bovenstaande plattegrond). In dit gebouw werden de armzalige 'maaltijden' bereid die aan de gevangenen werden verstrekt. Plaatselijke winkeliers en leveranciers uit Nordhausen en omgeving brachten hun groentenresten en half bedorven voedsel hier naar toe. Van dit afval dat voor beesten al niet meer te eten zou zijn geweest, werden dan waterige soepen gebrauwen.

Voor uitverkorenen was er een soort van papiergeld dat inwisselbaar was in een kantine waar dan iets extra voor was te kopen. Het is begrijpelijk dat in dit kamp de zwarte handel een normale gang van zaken was, alles om maar in leven te blijven.

Centraal liep de lagerstrasse door het kamp. Tijdens een bezoek van leden van het Amerikaanse Congres, welke onderzoek deden naar de wreedheden van de Nazi's, op 1 mei 1945, zijn hier enkele bekende foto's genomen. Op onderstaande foto ziet men de delegatie, vergezeld door burgers uit Nordhausen en omgeving, langs het voedselmagazijn Block 34. Rechts, net buiten beeld stond de keuken. Rechts op de achtergrond is nog juist de gevangenis te ontwaren.

Voor de hedendaagse bezoeker raad ik aan om nu naar het noordelijke pad te gaan. Terhoogte van van bovenstaande punt, kunt u dus linksaf het gras over, langs een enorme betonnen bak. Deze was gevuld met water dat bij nood gebruikt kon worden als bluswater. Direct daarachter ligt ook een klein stenen gebouwtje. Nu is het een tentoonstellingsruimte voor de Zigeuner en Sinti vervolgden, maar was ooit een brandweeronderkomen.

Direct rechts daarvan is een reconstructie te zien van een woonbarak zoals er hier ooit 56 stuks hebben gestaan. Via het pad, dat tussen deze twee gelegen gebouwen loopt, gaat men de heuvel op, om uiteindelijk terrecht komen bij wellicht het meest sinistere overblijfsel van 'Dora',... het crematorium (#12 op de plattegrond).

Aan de noordzijde van het kamp waren hier tien ziekenbarakken gevestigd op een afgebakend deel in het kamp. In de noordoost-hoek van het ‘Krankenrevier’ was het crematorium te vinden. Dit afschuwelijke gebouw is nagenoeg geheel intact gebleven na de oorlog. Voordat het crematorium in ‘Dora’ werd gebouwd, werden de omgekomen dwangarbeiders naar Buchenwald gebracht voor verbranding in de ovens aldaar. En het aantal gestorven gevangenen was schrikbarend hoog door het zware werk, ziekte, uithongering en mishandeling. Tegen april 1944 waren er ongeveer 3000 omgekomen van de 17.500 gevangenen die naar ‘Dora’ waren gezonden. Eind maart 1944 werden de twee ovens van ‘Dora’ in gebruik genomen en stopte het vervoer naar Buchenwald.

In de DDR tijd werd een beeldengroep, gemaakt door Jürgen von Woisky, in 1964 onthuld dat nu nog steeds indringend en verstild de bezoeker in grauwe groene tinten in triestigheid meesleurt,… Naast de ovens is een wand waarop herinneringsplakkaten zijn te vinden. In de voorruimte zijn enkele muren verdwenen, maar, voor de rest is het nog net zoals het ooit werd aangetroffen.

Onder begeleiding van een gids is het mogelijk een klein deel van het tunnelcomplex te bezoeken. Voor men naar het tunnelcomplex gaat, wordt eerst een uitgebreide uitleg over het werkkamp 'Dora' gegeven. Ondanks dat de gids soms slecht te volgen is (ten minste, diegene die wij hadden in 2012), de getallen je om de oren vliegen, het een monotone uitleg is, welke van enige emotie is ontdaan en het soms een koude, tochtige uitgebreide tour is, raad ik zeker aan met een gids mee te lopen, want het bezoek aan de tunnel is een must,...

---