De Amerikaanse film 'Five Graves To Cairo' is, naar mijn bevindingen, de eerste speelfilm waarin de figuur van Veldmaarschalk Erwin Rommel te vinden is. Deze film, uit 1943, is geregisseerd door Billy Wilder. Rommel wordt in deze film vertolkt door de legendarische Erich von Stroheim. De film is een spionageverhaal, welke zich grotendeels afspeelt in het hotel 'Empress of Britain'. Hier neemt enig overlevende van een Britse tank, Corporal John Bramble (Franchot Tone) zijn toevlucht, nadat zijn tank is uitgeschakeld na een veldslacht met de tanks van Rommel. Hij neemt de rol op zich van de kelner Davos, die die nacht om het leven is gekomen bij een Duits bombardement. Het toeval wil dat Davos een Duitse spion was, en Bramble moet dus zijn 'rol' overnemen. Als later enkele Britse gevangen naar het hotel komen voor een lunch met Rommel, verteld Bramble wat zijn rol nu is, het vermoorden van Rommel. De Britse officieren vragen daarvan af te zien, en in plaats daarvan inlichtingen te verzamelen. En zo komt Bramble erachter dat de term 'Five Graves To Cairo' vijf verborgen brandstof opslagplaatsen zijn om het Afrika Korps om Egypte in te nemen. De locaties blijken de letters van het woord 'Egypt' te zijn welke op Rommel zijn (Engelse) kaart staan.

De waarheid wordt nogal op z'n Hollywoods geweld aangedaan. In de film wordt duidelijk dat Rommel jaren ervoor, voor hij als militair naar Noord-Afrika ging, als archeloog al opslag voor wapens ed. aan het voorbereiden was geweest, wat natuurlijk verzonnen was. Toch nam Erich von Stroheim zijn rol uiterst serieus. Hij wenste alles tot in de perfectie correct. Hij eiste dat er een rol 35mm film in zijn leica fototoestel zou zitten. Ook al zou hij geen foto maken, in zijn idee zou de filmkijker in de gaten hebben dat de aankleding niet in orde zou kunnen zijn,... Op 31 mei 1943 was er een einde gekomen aan de veldtocht in Noord-Afrika voor de echte Rommel. Anderhalve maand na de nederlaag ging op 12 juli 1943 'Five Graves To Cairo' in première. Erwin Rommel zal de film nooit gezien hebben. Mocht dat wel zo zijn geweest, dan zal hij zich gestoord hebben aan de brute uitstraling die Von Stroheim aan zijn karakter gaf. Ook de dialoog; 'We shall take that big cigar out of Mr. Churchill's mouth and make him say Heil!', was niet bepaald een zin die Rommel zou uitspreken,....

Voor regisseur Billy Wilder zal het in 1943 een rare gewaarwording zijn geweest om 'Five Graves To Cairo' te maken, om zich tussen acteurs met het door hem zo vervloekte Duitse uniform te moeten bewegen. Als geboren Oostenrijkse Jood had hij in 1933 Europa achter zich gelaten nadat Hitler de macht had gegrepen in Duitsland. Wilder had een vooruitziende blik om zijn toevlucht in Hollywood te zoeken. Hij hoorde na de oorlog dat een groot deel van zijn naaste familie in concentratiekampen was vermoord.

James Mason, een Britse acteur, zou tweemaal in de huid kruipen van Erwin Rommel. De eerste keer was in 1951, in de speelfilm 'The Desert Fox', met als ondertitel, 'The Story of Rommel'. In februari 1950 was naar buiten gekomen dat de rechten van het boek 'Rommel', van Brig.Gen. Desmond Young, waren gekocht door 20th Century Fox en werd ook bekend dat Kirk Douglas de rol van Rommel zou spelen. Maar een jaar later, in februari 1951 werd aangekondigd dat Richard Widmark de rol op zich zou nemen. Uiteindelijk zou de rol dus naar James Mason gaan. Het plan was om in Noord-Afrika te gaan filmen, maar dat ging niet door (dit werd in de Verengde Staten gedaan, Yuma, Arizona), maar regisseur Henry Hathaway maakte wel opnames in Frankrijk, Engeland en Duitsland.

Waarschijnlijk dat haar was toegezegd een 'eerlijk' beeld te scheppen van Erwin Rommel, heeft zijn weduwe Lucie Marie Rommel zich als 'technical consultant' aan de film verbonden. Ze heeft, zo gaat het verhaal, ook orginele objecten welke tot Erwin behoorden aangeboden om te gebruiken in de film (IMDB). Frau Rommel wordt in 'The Desert Fox' gespeeld door Jessica Tandy. Lucie Rommel heeft later ook meegewerkt aan de speelfilm 'The Longest Day'.

Veldmaarschalk Rommel tegen Bayerlein: [Hitler heeft een order gegeven dat er niet terug getrokken mag worden van El Alamein]
'Het is een order, Bayerlein, een militaire order van het Generale hoofdkwartier. Een helder, duidelijk, stompzinnig, criminele militaire order, van het Generale hoofdkwartier!'

Deze film suggereert karaktertrekken van Rommel als feit. Hierdoor zou de film in verschillende landen worden bejubelt, en in andere worden verguist. Het verhaal van deze film is gebaseerd op het boek, 'Rommel: The Desert Fox', van Brigadier Desmond Young, die dienst had gedaan in het Brits-Indiaas leger in Noord-Afrika. De film droeg bij aan de mythevorming van Rommel. Hij blijkt apolitiek, en zelfs tegen de Nazi politiek te zijn, een slachtoffer van het Derde Rijk, maar een briljant strateeg en commandant. In Britse ogen was Rommel één van de weinige 'goede' Duitsers geweest, en werd zelfs als 'hun vriend' gezien. Maar in Italië, Oostenrijk en Argentinië was men woedend over de manier hoe Rommel werd neergezet.

De film opent na de credits met een commandoactie om Rommel? het zwijgen op te leggen. Ook al wordt zijn naam niet uitgesproken, wijst dit op de waargebeurde actie 'Operation Flipper' van 17 op 18 November 1941. Er zijn over deze operatie tegenstrijdige berichten of die actie werkelijk tegen Rommel was, want die was in Italië om zijn 50ste verjaardag te vieren, wat bij de Britten bekend was. De volgende scène draait om Lieutenant-Colonel Desmond Young die korte tijd gevangene is geweest en Rommel ontmoet zou hebben (vanaf een afstandje) in Noord-Afrika. Young zag op dat moment Rommel als zijn vijand, maar ook een vijand tegen de menselijkheid. Na de oorlog vroeg Young zich af wat er met Rommel precies gebeurd was aan het einde van zijn leven.
Het grootste deel van de film is de rode draad of Rommel een grote rol in de aanslag op Hitler had op 20 July 1944, door Colonel Claus von Stauffenberg. We weten onderhand dat Rommel met de aanslag op zich niets van doen had, en eigenlijk alleen zijn medewerking had toegezegd als Hitler afgezet zou worden, en dat hij, Rommel, eventueel met de Geallieerden zou onderhandelen.

Aan het einde van 'The Desert Fox' horen we de stem van Winston Churchill die het volgende over Rommel zegt:

'His ardor, and daring, inflicted grievous disasters upon us. But he deserves the salute, which I made him, in the House of Commons, in January, 1942. He also deserves our respect, because, although a loyal German soldier, he came to hate Hitler, and all his works, and took part in the conspiracy to rescue Germany, by displacing the maniac and tyrant. For this, he paid the forfeit of his life. In the somber wars of modern democracy, there is little place for chivalry'.
Winston Churchill in de speelfilm The Desert Fox (voice-over)

Hieronder is wat Churchill schrijft over Rommel (waar bovenstaande weer uit geciteerd werd)

- He was a splendid military gambler, dominating the problems of supply and scornful of opposition. His ardour and daring inflicted grievous disasters upon us, but he deserves the salute which I made him - and not without some reproaches from the public - in the House of Commons in January 1942, when I said of him, 'We have a very daring and skilful opponent against us, and, may I say across the havoc of war, a great general'. He also deserves our respect because, although a loyal German soldier, he came to hate Hitler and all his works, and took part in the conspiracy of 1944 to rescue Germany by displacing the maniac and tyrant. For this, he paid the forfeit of his life. In the sombre wars of modern democracy chivalry finds no place. Still, I do not regret or retract the tribute I paid to Rommel, unfashionable though it was judged. -
Winston Churchill in het boek 'The Second World War, Vol. 3: The Grand Alliance (1950)'

Op 17 oktober 1951 ging de 88 minuten durende film in première. De ontvangst was dus erg wisselend, van een goede oorlogsfilm, tot geschiedsvervalsing. Ook de recescent Bosley Crowther, op 28 oktober 1951 in de New York Times, had weinig goeds voor de film over. Hij vergeleek de film met een documentaire van negen jaar eerder, 'Desert Victory' waarin de heldenmoed van de Britse troepen onder leiding van Montgomery werd belicht en Rommel als schurk werd neergezet die verantwoordelijk was voor de dood van duizenden en duizenden jonge Britse soldaten. En hij vroeg zich af waarom opeens een vriendelijkere aanpak van Rommel gerechtvaardigd zou zijn? Rommel, een leider die om zijn manschappen gaf, een liefhebbende echtgenoot en vader was, dat zal beslist waar geweest zijn, maar waarom, vroeg Crowther zich af, werd er zo gehamerd op de sympathy van Rommel? Alle Duitsers kwamen aardig over, behalve Hitler (Luther Adler) die een belachelijk figuur slaat in de film, volgens Crowther, om maar aan te geven dat er maar één idioot in Duitsland was. Ook stoorde hem dat er heel veel originele beelden uit de documentaire 'Desert Victory' werden gebruikt (de ironie!). - Alsof iemand negen jaar eerder had voorspelde dat dit de uitkomst zou worden ('Desert Fox') en dat de Geallieerden de oorlog zouden verliezen, dan hadden we dat persoon voor gek verklaard,...- aldus Crowther.

Maar toch ziet de hedendaagse kijker de film in een ander licht, een film uit 'die' tijd welke eerder een docu-drama is dan een speelfilm. Als er al klachten zijn, dan gaat dit meer over dat de strategie in Noord-Afrika onduidelijk is en het verloop van de gevechten onderbelicht is en zijn rol als inspecteur van de Atlantic Wall slechts kort belicht wordt. En dat de film meer draait om de tegenstanders van Hitler en de innerlijke strijd van Rommel om Hitler te verraden, waarbij vooral Veldmaarschalk Von Rundstedt (Leo G. Carroll) zijn ongenoegen over 'die Boheemse korporaal' (Hitler) niet onder stoelen en banen schuift, waarbij duidelijk Rommel op zijn tanden bijt om Von Rundstedt niet van repliek te dienen over zijn minachtende houding ten aanzien van zijn Führer.

Het leek erop dat Twentieth Century Fox zich de kritiek aantrok over hoe Rommel geportretteerd werd in 'The Desert Fox'. Twee jaar later, op 20 mei 1953 ging 'The Desert Rats' in première. Wederom kreeg James Mason de kans om Rommel te spelen, maar nu met meer vilein in het spel, en wat opvalt is dat Mason veelal overtuigend Duits spreekt. Draaide 'The Desert Fox' zich af tegen het einde van de Noord-Afrikaanse strijd en hoe Rommel zich daarna ontwikkelde en betrokken raakte in de plannen tegen Hitler, in 'The Desert Rats' gaat het uitsluitend om de gevechten om Tobroek.

De titel, 'The Desert Rats', kan vragen oproepen. De Britse 7th Armoured Division had de bijnaam 'Desert Rats', maar spelen geen rol in deze film. Het draait hier om de Australische 9th Division welke Tobroek, in oost Libië, moesten behouden tegen de Duitse hordes van Rommel. De titel is ingegeven door de Duitse propaganda welke de 9th benoemde 'als ratten in de val', terwijl de 9th zichzelf trots 'the rats of Tobruk' noemde. Het 'plot' draait om de Australische generaal Leslie Morshead die Tobroek moet verdedigen. In de film is dit een niet nader genoemde generaal gespeeld door Robert Douglas. Hij stelt de Schotse Captain 'Tammy' MacRoberts aan om een verse Australische compagnie te leiden. Deze rol wordt gespeeld door Richard Burton, een in Wales geboren acteur, die zich eigenlijk zelf mis-cast vond in deze rol om een Schot te spelen (om contractuele redenen had hij de rol geaccepteerd). Natuurlijk hebben de Australische manschappen een lage dunk van MacRoberts (in het echt was er geen Britse officier aangesteld bij de Australische divisie).

De rol van James Mason als Rommel is natuurlijk een stuk kleiner dan in 'The Desert Fox', omdat het nu om de Geallieerde kant gaat, en om Richard Burton. Toch hebben de schrijvers het voor elkaar gekregen om de twee in een scène te vatten. Na een succesvolle aanval, opgezet door de tot Lieutenant Colonel gepromoveerde MacRoberts (Burton) op een munitiedepot, raakt MacRoberts gewond en wordt gevangen genomen. Als hij aan zijn verwondingen wordt geholpen, stapt Rommel de gewonden tent binnen. Hij is door Spitfires beschoten en gewond geraakt aan zijn linkerschouder. Hier is een kleine fout geslopen, want de Duitsers noemen Rommel bij zijn latere titel, 'Feldmarschall', die hij pas op 1 oktober 1941 zou ontvangen. MacRoberts heeft respect voor Rommel, maar sneert wel dat Tobroek een 'thorn in his side' is. Rommel vindt het 'wel grappig', en geeft opdracht dat MacRoberts goed wordt behandeld.

Maar MacRoberts weet later tijdens het transport van gevangen te ontsnappen, en weet, samen met Sergeant "Blue" Smith (Chips Rafferty), na een uitputtende tocht door de woestijn de eigen troepen te bereiken. Ondanks zijn zware overlevingstocht, wordt MacRoberts wederom gevraagd om voor drie dagen een belangrijke heuvel te houden. Maar na negen dagen lijkt de strijd gestreden, en wil MacRoberts zich terug trekken, maar zijn 'heldhaftige' manschappen weigeren. Vlak na een Duits artillerie bombardement en het een kwestie van tijd is dat ze zullen worden overlopen, horen de manschappen doedelzak muziek. Na 242 dagen gevechten zijn de Geallieerde troepen gearriveerd om de Australische troepen te ontzetten.

Een Duitse film uit 1959 waarin Rommel zijn opwachting in maakt is 'Rommel Ruft Kairo', een titel die geen vertaling nodig heeft. De film opent met muziek van een Big Band welke jazz achtige muziek speelt over de titels. Het is april 1942 en Generaloberst Erwin Rommel (Paul Klinger) bereidt een nieuwe aanval voor op Tobroek. Hiertoe heeft hij informatie nodig die verkregen moet worden door Hauptmann Johannes Eppler (Adrian Hoven). Deze gaat under cover als de arabier Hussein Gafaar naar de Britse sector. Om de missie duidelijk te maken, legt Capt. Graf von Almassy (Peter van Eyck) het aan Rommel uit. Om het doel te bereiken moet een kleine konvooi 3200 km in een omtrekkende beweging, dwars door de woestijn, richting Cairo. De film is op locatie geschoten, in de woestijn van Egypte. Paul Klinger heeft enkele scènes als Rommel en speelt deze zeer overtuigend. Rommel wordt met de juiste titel aangesproken, Generaloberst, iets wat in menige film fout gaat, omdat Rommel vaak met 'Veldmaarschalk' wordt aangesproken. Rommel werd op 22 juni 1942 gepromoveerd tot Generalfeldmarschall. Opvallend detail, adviseur voor 'Rommel Ruft Kairo' was Fritz Bayerlein, iemand die Rommel van nabij heeft meegemaakt.

---