Door het aanhoudende slechte weer werd op 10 augustus 1968 met negen Spitfires uitgeweken naar Zuid-Frankrijk. Maar de Zuid-Franse omgeving leek totaal niet op het zuiden van Engeland, dus er werd bijna geen gebruik gemaakt van die beelden. Op 22 augustus 1968 keerde de vloot terug op Duxford in de hoop dat daar nog wat beelden gemaakt konden worden. Tegen die tijd liepen de contracten af met de Spaanse piloten en werden nog enkele Britse piloten getraind om de Messerschmitt’s te vliegen. Op 22 oktober kwam na 110 uur vliegbeelden filmen een einde de luchtgevechtscènes. De vliegtuigen hadden totaal 5000 vlieguren gemaakt. Spitfire Productions Ltd bood haar vliegtuigen direct te koop aan. Twee vliegwaardige Heinkel 111’s waren te koop voor £7000 en £6000. Twee Hispano ‘Buchon’/Bf 109’s waren te ‘geef’ voor £14.000 (de twee!). Een Me 109 die nog kon taxiën koste slechts £2000 of voor alle vijf £8.500. De twee Spitfire Tr.9’s waren elk £12.000. De Canadese Hurricane was ook £12.000. Vooral Wilson ‘Connie’ Edwards sloeg zijn slag. Hij kocht Spitfire MH415 en vijf Me 109’s, waaronder de enige tweezitter, de C4K-112. De Spanjaarden stootte de Heinkels na het filmen vrij snel af. Maar er was weinig belangstelling uit de wereld. Van de 32 overgebleven, vonden 12 een nieuw onderkomen, de rest werd gesloopt.

Er waren buiten verwachting zeer weinig ongelukken geweest. Mahaddie had gerekend dat de hele vloot aan het einde van de film wel afgeschreven zou zijn door schade of crashes. Het ergste drama speelde zich af ver voor de opnames begonnen in Spanje. Op 20 januari, 1968 kwam piloot Don Federico Eglesias Lanzos om het leven terwijl hij één van de Hispano HA 1112 MIL Buchons testte in een aerobatics vlucht.

Ook Messerschimtt 109/Hispano HA 1112 MIL Buchon, C4K-61 werd afgeschreven op 21 mei 1968 toen het een groundloop maakte na de landing op Duxford.
Wilson Connie Edwards, één van de Confederate Air Force piloten maakte op 9 juli een buiklanding op Little Staughton toen de motor van Spitfire Tr.9, MJ777 het voor gezien hield.
Acteur Robert Shaw wist een ‘Mark Addie’ op zijn neus te zetten door iets teveel de remmen aan te trekken van Spitfire Mk XVI, TE384. Hiermee aantonende dat ook de aangepaste Spitfires 100% op de instrumenten reageerden.

Net als in de speelfilm ‘The Longest Day’ wensten de makers zoveel mogelijk de ware gebeurtenissen te volgen, maar om het samen te vatten in ruim twee uur moesten ‘hoeken afgesneden’ worden. Ondanks dat de Duitsers Duits spreken, worden ze toch enigszins als flamboyante, stereotype Duitse operette figuren neergezet. Overtuigend is Curd Jurgens als Baron Max von Richter. Hein Riess als Hermann Goering tracht er het beste van te maken en komt er goed mee weg. Zelfs Adolf Galland, aanwezig in Spanje bij het station van 'Pas-de-Calais' (Irurtzun, Spanje) als 'Göring' per trein arriveert, riep uit; 'Mein Gott!,... That's him!,... Reichsmarschall Hermann Göring!' Helaas ontbreekt de tijd om dieper op de karakters in te gaan. Christopher Plummer en Susannah York krijgen samen de rol van een getrouwd stel waarvan het bijgesleepte thema (uit elkaar groeien) enig karakter moet geven aan enkele figuren. Maar het komt allemaal wat ‘gekunsteld’ over.

Is niet alleen de Duits sprekende Duitser een overeenkomst met ‘The Longest Day’. Een andere kleine verwijzing naar ‘The Longest Day’ is de parachutelanding van Edward Fox, hij landt (net als in een scène uit ‘The Longest Day’) in een glazen kas.
Als men ‘Battle’ voor het eerst ziet is het moeilijk te zien wie, wie is, tijdens gevechtsacties en vooral wie er nu ‘in die Spitfire zat die neergehaald werd’. De aankleding is verder van een zeer hoog niveau. De makers hebben er alles aan gedaan om de vliegtuigen zoveel mogelijk er uit te laten zien als in 1940. Er moest wel gebruik gemaakt worden van modellen en replica’s om vliegtuigen uit te beelden die neergeschoten werden dan wel opgeblazen. De vliegende modellen zien er overtuigend uit. Alleen als deze getroffen worden door het machinegeweervuur van de Spitfires (met name de Stuka’s), dan breken vaak de vleugels wel erg gemakkelijk!

Maar voor de tijd dat het nog niet mogelijk was om vliegtuigen uit de computer te toveren, is het een geweldige prestatie. En als ik moet kiezen tussen het ‘vliegwerk’ uit de bijvoorbeeld ‘Pearl Harbor’ (uit 2001), waar bijna alles uit de computer kwam, dan vind ik ‘Battle of Britain’ stukken realistischer. Een film uit diezelfde periode; ‘Tora, Tora, Tora’, die ook verhaalt over de onverhoedse aanval op Pearl Harbor, is op dezelfde manier ‘geschoten’ als ‘Battle’ en is ook net zo overtuigend. Maar ja, ik ben nu eenmaal een voorstander van zoveel mogelijk echte vliegtuigen in films. Want we hebben het aan ‘Battle of Britain’ te danken dat toen de aanzet is gegeven om ‘oude’ vliegtuigen te bewaren. Niet alleen om er zomaar mee te vliegen, maar ook om de recente geschiedenis levend te houden. De huidige ‘Warbird’ scène is meer dan schatplichtig aan Benjamin Fizs en Hamish Mahaddie hun doorzettingsvermogen.

De muziek veroorzaakte nog een rel. Was in eerste instantie Sir William Walton gevraagd de muziek te componeren en uit te voeren. United Artists oordeelde dat er te weinig muziek was om er een elpee mee te vullen. Walton had op verzoek van regisseur Hamilton juist niet een overdaad aan muziek gemaakt. United Artists schrapte alle muziek van Walton en liet Ron Goodwin nieuwe muziek schrijven. Alleen door tussenkomst van Sir Laurence Olivier, die dreigde zijn naam te laten verwijderen van de ‘credits’, werd het muziekstuk ‘The Battle in the Air’ van Walton gehandhaafd. Drie weken voor de première zette Goodwin, die de muziek niet kende van Walton, zich aan de 'score' om met de geweldige muziek te komen zoals wij die nu kennen. Op de DVD uitgave is er nu de keuze te maken, of de Walton muziek of de Goodwin muziek. Lang leve de DVD!

De première vond plaats op maandag 15 september, 1969 in het Dominion Theatre in Londen. Eén van de hoofdgasten was de man die ‘The Few’ leidde naar de overwinning, Lord Hugh Dowding. Als opening en afsluiting speelde de Central Band of the RAF een stuk muziek. De koninklijke gala première was op 30 oktober, ook weer in de Dominion, met onder andere Koningin Elizabeth en de Prins of Wales.

De kritieken waren zeer wisselend. Men was erg te spreken over het camerawerk van Freddie Young en de luchtgevechten ondersteund door de muziek. Maar er waren teveel 'sterren' onder de acteurs. De Britten waren met hun 'stiff upperlip' duidelijk boven de arrogante Duitsers gesteld. Menig kritiek viel over de lang uitgesponnen 'dogfights', maar voor de luchtvaartenthousiast kon dat natuurlijk niet lang genoeg duren!

Toch eindigt het verhaal van de film nog niet helemaal. In 2001 werd de film 'Dark Blue World' uitgebracht. Deze Tsjechische film (met de originele titel Tmavomodrý svet) maakte veelvuldig gebruik van Spitfires met de 'AI' code op de romp, zodat er beelden gebruikt konden worden uit Battle of Britain. Het verhaal draait om enkele ontvluchte Tsjechische vliegers die vanuit Engeland hun strijd tegen de Nazies voorzetten. Twee piloten worden verliefd op hetzelfde meisje, en één overleeft de oorlog (lijkt op het plot van Pearl Harbor, maar 'Dark Blue World' was iets eerder en stukken beter).

In 2010 werd het verhaal, 'First Light', van RAF Squadron Leader Geoffrey Wellum DFC verfilmd voor de BBC televisie. Een verhaal wordt vooral toegespitst op hoe een jonge man onder enorme stress komt te staan om de Duitse hordes tegen te houden. Er was een budget waarvan 45 minuten met een echte Spitfire gevlogen kon worden. Voor de gevechtscènes werd veelvuldig gebruik gemaakt van materiaal wat overgebleven was van Battle of Britain, welke met CGI werd opgekrikt.

De makers van 'First Light' waren blij dat ze een deel van de 50 uur aan ongezien materiaal mochten gebruiken en dat dit voor het eerst getoond kon worden. Vanwege de codes gebruikt in de film (de 'AI' code), moesten de vliegwaardige en een static model dezelfde belettering krijgen. Dat waren niet de enige hoofdbrekens voor de makers, ook de camouflage kleuren van de Spitfires moesten overeen komen, en dat bleek een lastig punt, maar voor de 'niet kenner' valt het eindresultaat best wel mee.

Naar aanleiding van de Spitfire pagina over de Mk IX, MK732 kreeg ik contact met John Appleby. Het bleek dat John ook gewerkt had aan de Stuka die gebruikt zou worden in de Battle of Britain film. Nadat de opnames klaar waren, werd de Stuka in september 1969 naar St Athan, in Wales, gebracht, waar het weer in elkaar werd gezet. John wist te vertellen dat de motor daadwerkelijk gelopen had en dat de Duitse opschriften op de instrumenten in de cockpit vertaald waren naar Engels en er overheengekalkt waren!

John wist tevens te vertellen dat het nog ingwikkeld was het toestel weer in elkaar te zetten, want handboeken waren niet aanwezig, en ook geen speciaal gereedschap (dat verklaard waarschijnlijk dat één van de technici op de foto met een gewone hamer in zijn handen staat). Nadat de Stuka weer in elkaar was gezet, werd het tijdens de 'Battle of Britain Open Day' tentoon gesteld op St Athan. Tegenwoordig staat de Stuka in het museum in Hendon.

Er is wellicht nog veel meer te vertellen, maar dan wijs ik graag op de boeken van Robert J. Rudhall; ‘Battle of Britain, The Movie’ en ‘Battle of Britain Film, The Photo Album. Verder heb ik gebruik gemaakt uit mijn eigen door de jaren heen verzamelde stills en informatie. Ook werd gebruik gemaakt uit het eerste nummer van ‘After the Battle’ en uit verschillende andere kleine publicaties in tijdschriften en kranten.