Op de komende pagina’s wordt een tour gemaakt langs objecten die als stille getuigen uit de Tweede Wereldoorlog nog steeds in en rond Saint-Nazaire te vinden zijn. De tour start bij het grote droogdok, ‘Forme Ecluse Joubert’, van St-Nazaire om te eindigen bij de enorme U-Boot bunker. Daarna is het de stad uit op zoek naar andere interessante overblijfselen die herinneren aan de donkere dagen van 1940-’45.

Tijdens ons eerste bezoek in 2005 was het Droogdok ‘Forme Ecluse Joubert’ nog helemaal toegankelijk. Bij ons laatste bezoek in 2016 was het met hekken afgesloten en alleen toegankelijk met een pasje. Toch wil ik u niet onthouden wat wij in 2005 nog konden bekijken. Om het gebied te vinden raad ik een navigatiesysteem aan waarin u de Avenue de la Prise d'Eau invoert.

Het caisson Forme Ecluse Joubert, in de volksmond beter bekend als het ‘Normandië-dok’, waar de Campbeltown zich in boorde, is een goed beginpunt om de haven van Saint-Nazaire te onderzoeken. Van de eigenlijke commando raid van 28 maart, 1942 zijn nagenoeg geen sporen meer te vinden. Door de omvang en toegankelijkheid van het havengebied is wel een goed overzicht te krijgen van de locaties waar het één en ander zich heeft afgespeeld.

Bij mijn eigen naspeuringen vond ik naast het zuidelijke caisson van het grote droogdok tussen de keien bij laag water nog verschillende stukken verwrongen staal van de ontplofte Campbeltown.

Als u op de Avenue de la Prise d'Eau arriveert, rij deze uit, ga rechtsaf. Het lijkt alsof u een brug over gaat steken, maar dit is feitelijk de noordelijke caisson-schuifdeur van het droogdok Forme Ecluse Joubert. Het noordelijke caisson is goed te bezichtigen, ook hoe deze via het windwerkgebouw in en uit het dok geschoven kan worden. Het zuidelijke caisson is niet meer bereikbaar voor de loslopende wandelaar, maar wel goed zichtbaar vanaf de Sluisbunker. De schade veroorzaakt door Operation 'Chariot', op 28 maart, 1942 was zo enorm, dat het droogdok pas weer in 1948 in bedrijf kon.

Nu het was gebleken dat sluizen kwetsbaar waren, werd door de Duitsers besloten naast de oude oostelijke sluis een overdekte sluisbunker te bouwen. De bouw werd ter hand genomen in 1943 en opgeleverd in begin 1944. Het werd een enorm gevaarte van 155 meter lengte en 25 meter breed, met een maximale hoogte van 14 meter.

U kunt via een trap of met een lift gratis genieten van het uitzicht. Op de westelijke zijde, met uitzicht op de binnenhaven, waren verhogingen aangebracht waarop vier stuks 4cm Flak 28 Bofors luchtdoelgeschut stond opgesteld. Vanaf dit punt heeft u een geweldig uitzicht op de U-Boot bunker aan de overzijde van de binnenhaven. Kijkt u vanaf dit punt naar links, dan ziet u aan het einde van de binnenhaven de hefbrug bij de zuidelijke sluis waar zo hachelijk om gestreden werd. Loopt u nu naar de andere zijde van de sluisbunker, dan heeft u een uitzicht over het caisson van het grote droogdok waar de Campbeltown zich op vast ramde.

Opvallend op dit punt is de stalen geschuts-uitkijkkoepel die hier op het dak staat. Het ziet er uit alsof het zo uit de Maginot Linie is gesloopt, maar het is wel degelijk Duits. Dit is een Model 40P8, de grootste koepel uit de Duitse fortificaties. Vallende in de klasse A constructies, heeft de wand een dikte van 44cm aan staal! Met een gewicht van 147 ton, is het de enige door de Duitsers geplaatste 40P8 koepel.

In de sluisbunker, onderdeel van het Éco Museum, is nu een Franse onderzeeboot te bezichtigen. Deze duikboot, de S-637 Espadon (Zwaardvis) werd in 1958 te water geladen en volbracht als eerste Franse onderzeeër een non-stop tocht onder de Noordpool door. Sinds 26 juni, 1987 is de boot te bezoeken.

Met een hoofdtelefoon wordt er uitleg gegeven over de krappe binnenzijde en haar functie (fotograferen is helaas niet toegestaan). Volgens de folders kan men 'wel 2 uur' zich vermaken, maar met een klein half uur is het voor menigeen voldoende. In 2005 hadden aan de binnenzijde van de sluisbunker de duiven vrij spel en veroorzaakten grote hoeveelheden mest en stank. Nu is het afgesloten doormiddel van een grote glazen wand. Wil men de Espadon zien liggen, dan moet men nu echt een kaartje kopen (€ 12.50, kind € 8).

Via een brug in de sluisbunker en de draaibrug over de oude oostelijke sluis kunt u nu verder de haven rond. De oude sluis is nog volop in gebruik en er is daarvoor een potsierlijke, op een schippersbrug gelijkende, bedieningsruimte tegen de sluisbunker gebouwd.

Bent u de sluis voorbij, aan de linkerzijde is meer tentoonstellingsruimte van het Éco Museum. Rij tweehonderd meter door en ga linksaf. Honderd-vijftig meter verder kunt u de strekdam, bekend als ‘The Old Mole’, bezichtigen die zo zwaar verdedigd werd door de Duitsers. Van de twee geschutsopstellingen die ooit op de strekdam stonden, is nu geen spoor meer te vinden. Keer nu terug en ga richting de hefbrug en steek hier over. Ga rechtdoor en de eerste weg linksaf. Aan het einde van deze weg is ‘Place du Commando’. Hier kunt u het herinneringmonument bezoeken dat is opgericht naar aanleiding van Operation Chariot.

Een gedenksteen bevat alle omgekomen Britse militairen die omkwamen op 28 maart, 1942. Opvallend is het restant van de Campbeltown, het 12 ponder kanon. Verder is er een gedenknaald met een plaquette met onder andere de tekst; ’They achieved much having dared all’

Staande voor het oorlogsmonument kunt u nu linksaf richting de krachtcentrale, één van de weinige gebouwen die de oorlog in dit gebied heeft doorstaan. Het is een karakteristiek gebouw met een hoge rode schoorsteen. Vlak voor u de éénrichting draaibrug overgaat, die u over de zuidelijke sluis brengt, ga even rechtsaf. U komt bij de aanlooppier uit waar de krijgsgevangenen van de ML 306 tijdelijk werden ondergebracht.

Ga vervolgens de draaibrug over. Ga rechtdoor de Rue Hyppolyte Durand in tot voorbij het krachtstation. Hier stond ooit een fraai exemplaar van een luchtdoelgeschutbunker aan de achterzijde van de krachtcentrale. Ik heb deze nog kunnen vastleggen in 2005 (zie de foto hieronder), maar deze bunker is later toch ten prooi gevallen aan de slopershamer,...

Verder de Rue Hyppolyte Durand in en neem de eerste straat rechts, Avenue du Quai des Marées. Hier is een luchtdoelgeschutsbunker te vinden in goede staat (zoals er hier en daar meer verscholen liggen in het havengebied). Zoals reeds eerder aangegeven, de laatste jaren zijn meer en meer kleinere bunkers ten prooi gevallen aan de slopershamer.

Om te zien waar deze U-Boten ondergebracht werden, ga bij de hefbrug linksaf en bij de eerste afslag rechtsaf. U kunt parkeren op het enorme parkeerterrein aan de achterzijde van het bunkercomplex.