Noem de de naam Zero, en iedereen weet dat we het hebben over 'die' Japanse jager. In Japan werd vanaf juli 1940 de A6M2 officieel de Reisen of de Zero-Sen genoemd. De A6M2 was een zogenaamde Type 0 Vliegdek Jager, Model 11. Marinevliegtuigen kregen type nummers gebaseerd op het laatste nummer van het Japanse jaar, in 1940 was dat het jaar 2600. Vandaar de Zero. Toen de Amerikanen dit ranke gevechtsvliegtuig voor het eerst ontmoetten, moest het een codenaam krijgen. Aangezien de Amerikanen jongensnamen aan jagers gaven (aan de bommenwerpers meisjesnamen, b.v. de 'Betty'), werd de naam Ben gegeven. Daarna Ray om vervolgens de naam Zeke te krijgen.

Toen specificatie 12-Shi in 1937 vroeg om een jachtvliegtuig met minimaal 2 machinegeweren, twee 20mm kanonnen, een snelheid van minimaal 270 knopen (het was voor de marine) en moest tussen de 6 à 10 uur in de lucht kunnen blijven. Verder moest het twee bommen van 60 kilo kunnen vervoeren en voorzien van radio's. De Japanners hadden tot dan toe als beste jager de A5M (welke door de Amerikanen te boek stond als 'Claude'), maar die was te licht bewapend, en met een veel te kleine actieradius.

De Japanse ontwerpers stonden voor een bijna hopeloze opgave. Nakajima moest dan ook afhaken, maar Mitsubishi zette door. Op 1 april 1939 vloog de eerste A6M1 met een 780 pk Zuisei 13 motor. Was de eis minimaal 270 knopen (490 km/u), dat kon niet worden gehaald. Maar met het derde prototype, dat op 28 december '39 voor het eerst vloog met de 925 pk Nakajima NK1C Sakae motor, werd de gevraagde snelheid makkelijk gehaald en overschreed deze zelfs ruim. Deze nieuwe ontwikkelingen leidden naar de A6M2.

In juli 1940 gingen de eerste 15 A6M2 Model 11, nog als test machines, naar China, later gevolgd door productie toestellen. Er zouden 64 Model 11 toestellen gebouwd worden. Binnen een jaar werden bijna 100 Chinese vliegtuigen vernietigd tegen 2 verloren Japanse Reisen's. Generaal Claire Chennault, commandant van de A.V.G. (American Volunteer Group), beter bekend als de 'Flying Tiger' en opererende in China, stuurde verontrustende rapporten over deze ongrijpbare rappe jager. Wat er in Washington met deze alarmerende rapporten werd gedaan is niet duidelijk, maar ze werden in ieder geval niet doorgespeeld naar de marine leiding van Pearl Harbor. De Japanse Zero had dus voor de westerse mogendheden geen verrassing mogen zijn, maar dat zou het wel worden.

Vanaf het 65ste toestel werden de vleugeltips aan beide zijden scharnierend gemaakt. De spanwijdte werd zo een meter korter, waardoor er meer ruimte was op de liften van de vliegdekschepen. De opvolger van de A6M2, de A6M3 Model 32, kreeg de 1130 pk sterke Sakae 21 motor en verdwenen de vleugeltips geheel. De snelheid en de 'roll' werden verbeterd, maar de klimsnelheid en het nemen van bochten liep terug.

Toen de A6M3 door de Amerikanen werd ontdekt, kreeg dit de naam Hap. Maar aangezien die erg leek op Jap (Japanner) en het wel eens een belediging kon zijn voor 'Hap' Arnold, de USAAF Chief of Staff, werd de naam Hamp er aan geplakt. Toen men erachter kwam dat er geen uitwendige grote verschillen tussen de A6M2 en de A6M3 zaten werd de laatst ook de Zeke genoemd. Opvallenste verschil met de A6M2 was dat de A6M3 geen inlaat onder de motorkap had.

In november 1941 waren er meer dan 400 A6M's gebouwd, waarvan er 328 aan boord van vliegdekschepen waren die in de Stille Oceaan voeren, richting Hawaii. En toen vervolgens deze jagers huis hielden over het eiland Oahu en Pearl Harbor, op 7 december 1941, werd de Zero voor het eerst echt serieus genomen. Maar het was voor de Amerikanen lastig een A6M in handen te krijgen. Meer dan enkele grote brokstukken werden niet gevonden. Op 24 januari 1942 maakte een Zero een noodlanding op Samarinda II, Borneo, en viel daar nagenoeg onbeschadigd in Nederlandse handen, maar voor er een goed onderzoek naar gedaan kon worden, werd Samarinda II veroverd door de japaners.

Maar op 3 juni, 1942 viel er eindelijk één in Amerikaanse handen. De Japanse piloot Tadayoshi Koga maakte die dag een noodlanding op het eiland Aktan. Twee kogels hadden de brandstoftoevoer doorboord. Tijdens de noodlanding sloeg de A6M2 over de kop in het moerassige gebied, hierdoor brak Koga zijn nek en kwam om. Vijf weken later werd het toestel ontdekt en direct ter evaluatie naar San Diego gezonden. Hier bleek tijden het testen dat de Zeke een makkelijke prooi kon zijn. Ze was geen partij voor de Corsair en de nieuwe jager van de Amerikanen, de F6F Grummen Hellcat. Het enorme motorvermogen van deze jagers deden deze veel sneller klimmen, waarna in de duik de A6M een gemakkelijk doelwit was.

Met de productie van de A6M3 Model 22 waren de vleugeltips weer aangebracht en scharnierend. In totaal bouwde Mitsubishi 560 stuks van de A6M3 serie. Maar steeds vaker werden de Zero's slachtoffer van Amerikaanse jagers. De opvolger van de A6M3, de A6M5 Model 52 verschilden weinig van elkaar. De motor was dezelfde en de vleugelstips waren weer verdwenen Maar deze keer niet simpel ge-clipped, maar de vleugel was keurig afgerond. De uitlaten waren verbeterd, zodat de uitstroom van de gassen gebruikt kon worden voor een extra voortstuwing. De snelheid liep op tot 580 km/u op 7 km hoogte.

In de A6M5a werd de grote van de munitie voor de Mk 4 kanonnen opgevoerd van 100 stuks naar 125, door in plaats van trommels, banden te gebruiken. Al snel werd de A6M5b ontwikkeld met gepantserd glas voor de cockpit. Ook één van de machine geweren boven de motorbehuizing werd vervangen voor een 13.2mm Type 3. Er waren van de A6M een groot aantal voor handen om de strijd voor de Filippijnen aan te gaan. Maar de Amerikanen maakten korte metten met de eens zo gevreesde Zero. Deze periode ging de geschiedenisboeken in als de 'The Marianas Turkey Shoot'.

De Japanners probeerden met A6M5c het toestel nog te verbeteren, zoals aan de buitenzijde naast de 20mm kanonnen in de vleugels 13.2mm Type 3 machinegeweren aan te brengen, met de mogelijkheid een 250 kg bom mee te nemen onder de romp waar de afwerpbare brandstoftank normaal zat. Er kon inwendig meer brandstof worden meegenomen en er was meer beschermend pantser aangebracht. Dit hield in dat de toch al niet geweldige prestaties nog verder terug liepen.

Ondertussen had de Nakajima Company de A6M2-N ontwikkeld. Dit was een jager met één centrale drijver onder de romp. Gesteund door kleine drijvers onder de vleugel. Het toestel was bedoelt om die gebieden te opereren waar nog geen vliegveld voor handen was voor de Japanners. De Amerikanen noemden het toestel de Rufe.

Aangezien er een grote vraag naar piloten was ontwierp Misibushi een trainerversie, de A6M2-K Zero-Rensen. Sasebo Arsenal (236 stuks) en Hitachi (272) zou ze gaan produceren. Hitachi paste ook een 7 A6M5 aan tot de trainer A6M5-K.

Met de komst van de A6M6c was er wel meer kracht in het toestel, vanwege de Sakae 31 motor die voorzien van een water/methanol injectiesysteem waardoor er een extra aantal pk's voor korte tijd aangewend kon worden, om te ontsnappen. Maar op alle fronten was de A6M serie aan het einde van haar ontwikkeling. Hier en daar werden kleine 'verbeteringen' doorgevoerd om nog tot een A6M7 Model 73 te komen. Deze versie kon twee afwerpbare brandstof tanks onder de vleugels dragen en de, bij vorige modellen vaak falende, bom-ontgrendeling werd 'fool-proof' opgelost.

Eitaro Sano, de opvolger van Chef Ontwerper Jiro Horikoshi, had al regelmatig om de MK8K Kinsei 62 motor gevraagd voor de Zero, maar dit werd steeds geweigerd door de marine staff. Maar in november 1944 mocht Mitsubishi dan toch een A6M aanpassen voor de 1500 pk sterke Kinsei 14 cilinder motor. In maart, 1945 was het prototype van de A6M8c Model 54c gereed. Maar de testen vertraagden de productie. Op 25 mei 1945 accepteerde de marine de nieuwe jager. In juni werd een tweede prototype voor testen aangeboden. Maar de oorlog liep tot haar einde voor de productie van start kon gaan.

Van de Zero werden er 3879 gebouwd door Mitsubishi en 6570 door Nakajima gebouwd (1049 totaal). Aan het eind van de oorlog werden de Zero's ingezet als zelfmoord aanvaller tegen de Amerikaanse marine. Het bleek een bedenkelijke maar toch succesvolle manier van oorlogsvoeren. Aangepaste A6M's werden geleverd aan de Lucht Groep 201 in de Filippijnen. Aangevuld met vrijwilligers van de Lucht Groep 601 en andere marine squadrons werd LG 201 ingezet om als Kamikaze (Goddelijke Wind) zich op te offeren. Het succes van deze missies bracht meer Kamikaze eenheden voort. Maar het kan nooit de bedoeling geweest zijn, toen Mitsubisi de Zero bouwde, om een goede jager en zijn piloot maar voor één vlucht te ontwikkelen.

Werelwijd zijn nog enkele Zero jagers bewaard gebleven en er zijn zelfs enkele vliegwaardig. Zoals de A6M5-52, 5357, staartcode 61-120, welke gestationeerd is in Chino bij het Planes of Fame Air Museum (zie foto hierboven). Dit toestel heeft een originele Sakae motor en is geregistreerd als NX46770.

Begin jaren negentig van de vorige eeuw werden enkele wrakken en brokstukken welke waren gevonden op een voormalig Nederlands vliegveld Babo op Irian Jaya, Indonesië, overgebracht naar Santa Monica, nabij Los Angeles, .

Uiteindelijk zou uit het 'hoofdwrak', de A6M2 3869 in Rusland een vliegwaardig A6M3-22 exemplaar worden opgebouwd. Hoeveel van de wrakstukken daadwerkelijk in de reproductie is verwerkt is onduidelijk. Voor betrouwbaarheid werd een Pratt & Whitney R-1830 motor gebruikt. De Zero kreeg ook weer haar opklapbare wingtips terug. Op 28 april 1998 kreeg de A6M3 de registratie N712Z (bij Liberty Aero, Santa Monica), en met de staartcode X-133 vliegt het nu bij de Southern CA Wing vanaf Camarillo.

OF GA TERUG

---