|
Introductie
De Saab Viggen, een vliegtuig dat door zijn
vormgeving tot de verbeelding spreekt, een vormgeving die
eigenzinnig Zweeds is. In plaats van direct buiten de
landsgrenzen te kijken naar ‘betere’ militaire oplossing voor
de verdediging van Zweden, klopt de Zweedse defensie eerst
altijd even aan bij de Svenska Aeroplan Aktiebolag (Saab). Een
traditie die al stamt van voor de ontwikkeling van het
straalvliegtuig. De eerste vingeroefening voor Saab en
de straalaandrijving was met de J 21R.
De J 21R, de stamvader van de Viggen
Dit toestel kwam voort uit de door een duwschroef
aangedreven, met dubbele staartbomen uitgeruste J 21. De eerste echte geslaagde straaljager
was de J 29 Tunnan. Het toestel stond parallel op de tekentafel met de J 21R als het
R-1001-project. Het was de eerste jager met een pijlvleugel die men rechtsreeks uit Duitse
experimenten werd gekopieerd, met name uit de Focke-Wulf Ta-183 waar de dikke ronde romp aan
refereerde. Het 'Vliegende Vat' behaalde al een topsnelheid van 1050 km/u in 1951 waarmee
het enkele jaren de snelste Europese jager was (tot de komst van de Hawker Hunter.
Van de succesvolle J 29 werden er 661 gebouwd.
De J 29 Tunnan
Met de komst van de Saab J 32 Lansen
werd de stap naar de toekomst gemaakt. De J 32 was een toestel met veel trekken van de P-80
Shooting Star alleen veel dynamischer met haar pijlvleugel. In een flauwe duik kon
het toestel door de geluidbarričre. Na 450 gebouwde toestellen werd de productie stop gezet
in april 1960. De toekomstige Viggen had als eerst taak de vervanging van de Lansen.
De J 32 Lansen
(foto: @marksutherland558)
De J 35 Draken was de
eerste deltavleugel die van de tekentafel kwam bij Saab. In
mei 1952, drie jaar voor de Draken pas zou vliegen werd
al gedacht aan de opvolger voor het toestel, dat ook de Viggen zou worden. Maar het zou nog
tot februari 1961 duren voor er serieus begonnen werd aan de
ontwikkeling.
De J 35 Draken toont haar opvallende deltavleugel
De Zweedse defensie is een geďntegreerd geheel
met verschillende op elkander afgestemde bewapeningsystemen.
Systeem 37 was de naam van het nieuwe defensie project,
waarvan Flygplan 37 (vliegtuig 37) het belangrijkste onderdeel
was.
De AJ 37 Viggen
Het nieuwe vliegtuig, de Viggen (Bliksemschicht)
moest kunnen opereren onder barre omstandigheden en vanaf
allerlei soorten vliegvelden. Niet alleen vanaf reguliere goed
uitgeruste vliegvelden, maar ook vanaf noodvliegvelden die
vaak niet meer zijn dan strips naast of op stukken snelweg.
Vanwege het opereren vanaf noodvliegvelden was ook een goede
STOL-karakteristiek (Short Take Off and Landing) vereist.
Hiertoe moest een krachtige motor ingebouwd worden in een zo’n
licht mogelijk vliegtuig. Om tot een optimale
gewichtsbesparing te komen is de lichtmetalen romp voor een
groot gedeelte gelijmd en zijn veel onderdelen vervaardigd van
honingraad panelen, zoals stuurvlakken aan de vleugels en
canards. Voor extra lift moesten canards met kleppen aan de
zijkant van de romp voor de hoofdvleugel zorgen.
Twee prototypen van de AJ 37
De motor, een Volvo Flygmotor RM8A, is een apart verhaal.
In feite is het een, door Volvo in licentie gebouwde Pratt
& Whitney JT8D turbofan uit de burgerluchtvaart (zoals die
gebruikt werd voor de Boeing 727, 737 en de DC-9). Om de motor
te optimaliseren werd er een naverbrander aangebracht en aan
de achterzijde straalomkeerders voor extra remvermogen. Zodra
het neuswiel de grond raakte stelde een schakelaar automatisch
de ‘omkeerders’ in werking. Het hoofdlandingsgestel heeft
dubbele wielen in tandem zodat deze makkelijker in de dunne
vleugel passen. Om de grote daalsnelheid (5m/sec) en de
daarop volgende ‘bumpy landing op te vangen is het Motala
Verkstad landingsgestel uitgerust met een Dunlop
antislipsysteem.
Het landingsgestel van de AJ 37
Viggen
Voor tot productie werd overgegaan werden eerst zeven
prototypes gebouwd, waarvan de laatste een trainerversie was.
De eerste vlucht met een prototype werd gemaakt op 8 februari
1967. Vanaf juni 1971 kwamen de productietoestellen
beschikbaar die als eerste werden geleverd aan Skaraborgs
Flygflottilj F7 te Satenäs.
De eerste serie van 110
Viggens waren de AJ 37 versie. Waarvan de AJ-aanduiding
stond voor Attack en Jakt (aanvals- en jagerfunctie).
De Sk 37 Viggen
Voor de trainerversie werd de aanduiding Sk 37 gebruikt
(Skol, oftewel School). De Sk 37 had een dubbele
cockpit met een vergroot kielvlak en een grotere buikvin.
Een Sk 37 trainerversie van de Viggen
De
extra cockpit voor de instructeur ging ten koste van de
brandstofvoorraad op de plek van de standaard AJ 37. Om dit op
te lossen werd er een afwerpbare tank onder de romp
aangebracht die later bij alle Viggens standaard werd.
Het prototype van de Sk 37 vloog voor het eerst op 2 juni
1970, waarna er 18 geproduceerd werden.
De SH 37 en SF 37
Viggen
Eén AJ 37 werd omgebouwd tot een radarsurveillance toestel,
een SH 37 voor de marine. Deze was uitgerust met een
aangepaste PS-37 radar en een bakboord romppylon met
nachtfoto-apparatuur en een romppylon met een
lange-afstandcamera aan stuurboord. De eerste vlucht met de SH
37 werd op 10 december 1973 gemaakt. Vanaf juni 1975 werden
nog 26 productietoestellen vervaardigd. Een uitgesprokener
foto-verkenner was de SF 37 versie. Deze heeft zijn neusradar
ingewisseld voor een foto-neus voor grote en geringe hoogte en
infrarood camera’s. Net als de SH 37 is dit toestel voorzien
van camera’s in romppylonen. Van de SF 37 werden ook 26
toestellen gebouwd waarvan de eerste op 21 mei 1973 vloog.
Eén van de 26 gebouwde SF 37 fotoverkenners
Na 179 Viggens uit de eerste serie van vier
modellen, werd op 1 februari 1980 de laatste, nummer 180,
afgeleverd, een SF 37. Enkele prototypen werden later geschikt
gemaakt voor operationele dienst. Ook kregen enkele SH 37 de
camera neus van de SF 37.
De JA 37 Jaktviggen
Uiterlijk zijn ze moeilijk te onderscheiden, de AJ 37 en de
JA 37. Een kenmerk ter onderscheiding is de kleine VHF/UHF bladantenne
achter het kielvlak op de stroomlijnkap boven de motor en het
verhoogde geknakte kielvlak (met een VHF antenne). Toch is de JA 37
een hele andere Viggen inwendig ten opzichte van de
eerste generatie, de AJ 37. De JA 37 heeft als primaire taak
de jacht, en als secundaire de aanval.
JA 37
Jaktviggen, let op de antenne op de motoruitlaat en het geknakte kielvlak
In 1962 was de
ontwerpfase voor de JA 37 gereed, maar de prioriteit ging
eerst naar de AJ 37 versie, zodat pas in 1968 een verdere
onwikkeling werd gemaakt tot de aanmaak van de JA 37.
De JA 37 kreeg een verbeterde motor, de RM8B die een 10%
grotere stuwkracht had dan de RM8A van de AJ 37. Ook was er
minder last van het wegvallen van de luchtstroom door de
compressor. De snelheid die de motor aan de JA 37 gaf lag
boven de Mach 2 (op grote hoogte). Binnen 1 minuut en veertig
seconden bereikte het toestel een hoogte van 10.000 m.
Het intrumentenpaneel van de JA 37
Jaktviggen
Was de AJ 37 uitgerust met de Zweedse Ericson
PS-37/A radar die veel taken kan opnemen, zoals; zoekfuncties,
doelherkenning, luchtdoelopsporing, gronddoelopsporing,
obstakelherkenning, vast-punt radarnavigatie en
terreinherkenning, de radar van de JA 37 Jaktviggen had een
Ericson Radio System PS-46/A. Deze was speciaal voor de JA 37
ontworpen. De PS-46/A had een groot vermogen, X-band,
pulse-Doppler en middellange PRF (Pulse Repetition Frequency).
De 70 cm diameter schotel spoorde doelen op vanaf een afstand
van 50 km waarna het de gegevens leverde voor de vuurleiding
en de doelaanwijzing voor de RB71 Sky Flash raketten.
De
JA 37 had een onder de romp aangebouwde 30mm Oerlikon KCA kanon
met 150 patronen. Verder was bestond de bewapening uit RB24
(AIM-9L Sidewinders) en RB71 Bae Dynamics Sky Flashes). Ter
illustratie, de AJ 37 had geen aangebouwd kanon maar kon deze
in een pylon onder de romp meenemen (een FFV 30mm Aden kanon).
De ECM potten aan de
voorzijde van de vleugel (bij alle modellen).
(Deze AJ 37 staat al jaren buiten bij het Aviodrome, en dat is te zien,...)
Er werden 149 JA 37 Jaktviggens besteld waarvan op 4
november 1977 de eerste vlucht werd gemaakt. In 1979 werd de
eerst geleverd en de laatste op 29 juni 1990. Het totaal
aantal Viggens kwam daarmee op 329. Zeven jaar later
werden de eerste Viggens uit de eerst serie vervangen
door de Saab JAS 39 Gripen. Andere ondergingen een
conversie opwaardering tot de AJS 37 (115 stuks). De JA 37, nu
ook uitgerust met de AIM-120 AMRAAM, zal nog wel enkele jaren
meekunnen.
Om het personeel dat de Viggen moest onderhouden
tegemoet te komen was dit zo eenvoudig mogelijk gehouden (in
Zweden is 50% dienstplichtig en daardoor niet in staat om een
lange opleiding te volgen). Binnen zes minuten was een wiel
verwisseld, een radio binnen vijf minuten, een motor in vier
uur. Tijdens een actie kon een Viggen binnen 10 minuten
weer gevechtsklaar zijn.
De APU (Auxiliary Power Unit) van de AJSH 37
Saab heeft nooit een groot succes in buitenlandse afzet
mogen genieten. Er was een versie bedacht, de 37E, voor een
zogenaamde ‘Eurofighter’-versie. Deze werd aangeboden aan
België, Nederland en Noorwegen. Helaas voor de Zweedse firma
gingen die orders naar General Dynamics haar F-16.
De ‘51’ (37901) van het Flygflottilj F21 bij het Aviodrome
Ook al nam de Nederlandse luchtmacht de
Viggen niet af, toch zou Nederland in het bezit komen
van een AJSH 37 (de maritieme versie). Het toenmalige Aviodome bij Schiphol plaatste
ooit een verzoek aan Zweden voor een uitgefaseerd exemplaar.
Er van uitgaande dat het verzoek niet zou worden gehonoreerd, was
het toch nog een verrassing toen enkele jaren later plots
een toestel werd aangeboden. De ‘51’ (37901) van het Flygflottilj F21
werd op vrijdag 13 januari, 2006 afgeleverd bij het Aviodrome
nabij Lelystad. Hier werd het die dag door enkele honderden
enthousiastelingen verwelkomd, waaronder de schrijver van dit
stukje artikel.
In december 2019 onderwierp uw schrijver de '51' bij het Aviodrome aan een inspectie. Dat weer en wind niet goed is voor het toestel, dat blijkt duidelijk. Niet alleen is de verf verkleurd, ook mosvorming en corrosie begint zijn tol te eisen. Maar het kon vele malen erger,...
Het in weer en wind buiten staan bij het Aviodrome
laat zijn sporen na, dit is december 2019,...
Onderstaande gegevens betreft de
AJ 37 Viggen
| Fabrikant |
Saab |
| Gebruik |
Aanvaller/Jager |
| Motor |
1 X Volvo
Flygmotor RM8A turbofan met naverbrander |
| Vermogen |
11.800 kg (geen
na-verbrander) |
| Spanwijdte |
10,60 m |
| Lengte |
16,30 m |
| Hoogte |
5,80 m |
| Vleugeloppervlakte |
46,00 m˛ |
| Klimvermogen |
10.000 m in 1
min. 40 sec. |
| Gewicht |
Geladen |
ca. 20.500 kg |
| Snelheid
max. |
Mach 2+ (2124
km/u) op 11.000 m |
| Plafond |
18.290 m |
| Bereik |
500 km met
externe lading |
| Bewapening |
AJ 37 aanvaller;
2 x Saab-Bofors Rb04E anti-scheepsraketten 2 x
Saab-Bofors Rb05A lucht/grond raketten.
AJ 37
grondaanvaller; 2 x Rb05A lucht/grond raketten, 4 x
Bofors M70X rakethouders (zes x 135mm per houder).
AJ 37 jachtbommenwerper; 2 X Rb28 lucht/lucht
raketten, 2 x 4 x Virgo M/71
fragmentatiebommen.
(Alle versies zijn uitgerust met
2 x ECM capsules aan de voorzijde hoofdvleugel) |
| Bemanning |
1 |
| Eerste
vlucht |
8 februari
1967 |
| Aantal
gebouwd |
110 AJ 37
(totaal 329 alle
versies) |
BRONNEN
Klik op 'Top 50' voor mijn
persoonlijke 'best of' militaire vliegtuigen lijst.
GA TERUG
| 