Als Grumman haar 'kattenfamilie' de klauwen laat uitslaat, dan ben je als tegenstander gedoemd het strijdtoneel zwaar aangeslagen te verlaten. In de Tweede Wereldoorlog produceerde de Grumman fabrieken verschillende 'katten', zoals de F4F Wildcat, F7F Hellcat, de F7F Tigercat, en de F8F Bearcat. Na de oorlog werd de 'kat' volwassen met de eerste straaljager van Grumman, de F9F Panther. Het toestel werd met veel succes ingezet tijdens de oorlog in Korea, tussen 1950-'53.

In de jaren 40 en 50 succesvolle vliegtuigen afleveren is geen garantie voor een succesvolle jaren 60 en verder. Het begon met de beslissing van de Amerikaanse minister van defensie die in 1961 besloot dat de luchtmacht en marine gezamenlijk een nieuwe jager moesten ontwikkelen. Het programma kreeg de naam 'Tactical Fighter Experimental' (TFX). Hier zou de F-111 uit voortkomen, een ontwerp van General Dynamics. Grumman zou de marineversie daaruit ontwikkelen, de F-111B. Maar het toestel bleek veel te zwaar en na zeven toestellen gebouwd te hebben, werd de verdere ontwikkeling aan F-111B gestopt in 1968.

Grumman was ondertussen begonnen met een nieuw ontwerp, Model 303, waarin de opgedane ervaringen met de F-111B in verwerkt waren. Aan de buitenzijde viel dit op door de beweegbare vleugels. Aan de binnenzijde was er meer in verwerkt. Het was uitgerust met dezelfde motoren, de Pratt & Whitney TF30, en de Hughes AWG-9 radar/vuurgeleidingsysteem. Dit systeem in combinatie met de AIM-54 Phoenix lange-afstand raket zou het meest geduchte wapen worden van de F-14. Er werden verschillende voorstellen gedaan voor de nieuwe jager. Er was zelfs een mock-up waarin nog maar één kielvlak was verwerkt (zie de foto hierboven). In januari 1968 kreeg Grumman een contract tot het bouwen van de F-14.

Het eerste prototype, de F-14A 157980, vloog op 21 december, 1970. Was het toestel als basis een fantastisch ontwerp, de TF30 motoren waren een zorgenkind van de Tomcat. Ondanks verbeteringen bleef de motor voor problemen zorgen. In 1981-'82 werden proefvluchten gemaakt met de General Electric F101DFE (Derivative Fighter Engine). Toen aangetoond was dat de motor geschikt was voor de Tomcat, werd deze doorontwikkeld tot de F110. Er waren plannen om een verbeterde versie van de Tomcat te ontwikkelen, de F-14D, met de F110 motor en betere elektronica. Maar om budgettaire reden werd deze geavanceerde F-14D in eerste instantie geschrapt. Er werd vervolgens een aangepaste versie geproduceerd, de F-14A Plus met de 'oude' TF30 motoren.

Het meest opvallende deel van de F-14 is de variabele geometrische vleugel (de ‘swing wing’). De verstelmogelijkheid gedurende de vlucht bedraagt tussen de 20 en 68 graden. De verstelling kan gedaan worden door de computer die de lift naar dragen berekent en als de Mach snelheid er om vraagt. De piloot kan hier op ingrijpen naar eigen dunken. Aan de grond of aan dek van een vliegdekschip, kunnen de vleugels naar 75 graden worden ‘gedrukt’ om ruimte te besparen in de krappe ruimtes van een vliegdekschip. De F-14 kan landen met de vleugels naar achteren gericht, maar dit kan tot een gevaar leiden op een vliegdekschip, en dan is het verstandiger naar een landbasis te vliegen.

Om uit te vinden of de F-14 gevolgen en geland kon worden met één vleugel naar voren en één naar achteren, werd het prototype #3 (BuNo.157982) met verschillende standen van de vleugels getest tussen december 1985 en februari 1986 door de testpiloot Chuck Sewell. De uitkomst was dat er veilig geland kon worden met één vleugel op 20° en de andere vleugel op maximaal 60° (zie foto hierboven). Het prototype #3 is de oudst bewaarde F-14 en is te bewonderen in het 'Cradle of Aviation', Mitchel Field, Long Island.

Tevens waren er in de vleugelwortel voorzijde uitzetbare kleine vleugels (glove vanes) aangebracht. Deze konden worden gebruikt tijdens hoge snelheden voor extra lift. Het toestel had de neiging om bij supersonische snelheden de neus naar beneden te duwen. Bij latere modellen werden deze ‘glove vanes’ niet meer aangebracht toen dit probleem opgelost werd.

Een belangrijke verbetering was het aanbrengen van een kleine gondel onder de kin van de F-14 Hierin was ruimte voor het Northrop AXX-1 TCS systeem. Een tv-systeem met een krachtige zoomlens dat vijandelijke toestellen eerder waarneemt dan het menselijke oog en deze op een scherm zet voor beide vliegers van de Tomcat. Op de plek van de AXX-1 TCS kon ook een IR detector geplaatst worden of een (en dit was in meeste gevallen) ECM ALQ-126 stoorzender. Eind jaren tachtig werden er dan toch nog 55 F-14D's geproduceerd, enkele nieuwe en enkele omgebouwde F-14A's, met de F110-GE motor.

De F-14 werd gevlogen door de piloot voorin het toestel. Achter hem zat de Weapon System Officer (WSO) ook wel de Radar Intercept Officer genoemd (RIO). De man achterin had wel een stick, maar deze was niet om eventueel ook het toestel te kunnen vliegen, deze was om de wapensytemen/radar te richten.

Buiten de AIM-54 Phoenix AAM heeft de Tomcat de beschikking over een enorm arsenaal aan wapens, van Sparrow AIM-7M en/of AIM-9M Sydewinders, tot de AIM-120A (de AMRAAM) raket. Op 19 augustus 1981 wisten twee F-14's van de VF-41 'Black Aces' binnen een minuut twee Libische SU-22's te vernietigen met AIM-9L Sydewinders. Ook in 1989 wisten F-14's wederom twee Libische toestellen neer te schieten, ditmaal waren de slachtoffers Mig-23 jagers.

Niet alleen is de F-14 een uitstekende jager, maar als verkenner is hij de belangrijkste troef aan boord van vliegdekschepen van de Amerikaanse marine. Voorzien van een TARPS (Tactical Air Reconnaissance Pod System) onder de romp. In deze 'pod' (gondel) zijn twee camera's (CAI KS-87B en Fairchild KA-99) ondergebracht plus een Honeywell AAD-5 infrarood-scanner.

Als beschermer van de vloot, moest de F-14 met enige regelmaat haar tanden laten zien. Vaak kwam de ‘dreiging’ van de Tupolev Tu-95 ‘Bear’ of de Tu-16 'Badger' verkenners van de Sovjet-Unie die de Task-Force met een bezoekje wilde vereren. Met ingehouden motorvermogen en de vleugels naar voren vlogen de F-14’s dan gebroederlijk naast de enorme toestellen en ‘duwden’ deze min of meer bij de Task-Force vandaan. Ogenschijnlijk altijd op een vriendelijke mannier.

Niet alleen kwam de dreiging uit de lucht. Oppervlakte schepen welke tot ‘onvriendelijke’ landen behoorden werden ook nauwlettend in de gaten gehouden. De Sovjet-Unie beschikte over een hele vloot schepen, zoals die van de Balzam klasse, welke alleen maar gebouwd waren om informatie te verzamelen over hun potentiële vijanden. Ook deze schepen, waarvan sommige er uit zagen als vistrawlers, werden regelmatig in de buurt van een Task-Force gevonden of dicht onder de Amerikaanse kust.

Dat de zee altijd op de loer ligt, en niet alleen van vijandelijke schepen, ondervonden Lt. J. L. Kosich en RIO Lt. (jg) L. E. Seymour in 1976. Op 14 september van dat jaar landde F-14A, 159588, AB221 van VF-32 op de USS John F. Kennedy, dat ten noorden van Schotland voer. Het toestel rolde door na het uittaxiën en viel pardoes over de rand van het dek en belandde in de Noordzee. De bemanning, piloot Lt. Kosich en RIO Lt. Seymour wisten zich, vlak voor het te water raken, met de schietstoel in veiligheid te brengen. In deze periode was de Phoenix raket nog top-secret en de US Navy vreesde dat het wapen in Sovjet handen zou kunnen vallen. Want het vliegdekschip werd geschaduwd door een Russische spionage ‘vistrawler’. In een peperdure bergingsactie die acht weken duurde, werd dan eindelijk na drie pogingen het wrak, samen met de raketten, geborgen.

Iran was de enige die de F-14 aankocht. In de periode 1974-1975 werden er 79 stuks geleverd aan de Sjah van Perzië. Toen de Sjah van voormalig Perzië aangaf om de oude Phantoms te vervangen voor nieuwe jagers, was het duidelijk dat de F-14 en de F-15 beide in de race zouden zijn. In juli 1973, op Andrews AFB zou de Sjah een half uur een demonstratie krijgen waarin beide toestellen binnen die tijd moesten starten en landen. Als eerste ging de F-15, gevlogen door McDonnell Douglas testpiloot Irv Burrows, en deze gaf met zijn veel krachtiger motoren een fantastische show. Ondertussen stond de F-14 al enige tijd op de tarmac lekker zijn brandstof weg te blazen, waardoor het toestel lichter werd en de zwakkere motoren de Tomcat net zo soepel zou demonstreren als de F-15.

Nadat de F-15 was geland, steeg de F-14 op, gevlogen door Don Evans en Dennis Romano (Grumman’s test vliegers), met nog slechts 2500 pond aan brandstof aan boord, net genoeg om een demonstratie weg te geven. De manoeuvres moesten dezelfde zijn als die van de F-15, dus met een snelle start, gevolgd door een Immelman, naar grote hoogte getrokken, daling met hoge snelheid een fly-by, twee snelle bochten op lage hoogte (waarbij de F-15 een ongelooflijke 7-G 360 maakte) , een lage snelheid fly-by en dan de landing. Maar de F-15 miste de kracht van de swing-wing, tijdens de snelle fly-by besloot Don Evans de vleugels naar voren te brengen en het toestel in een bocht te trekken, hierdoor werd de lucht samengeperst tot een grote wolk waarin de F-14 bijna verdween en vanaf de vleugels draaide de vortex luchtslierten een mooi patroon. Met volle naverbranders maakte Evans een 8.5-G 360. Vervolgens werd nog een ‘touch-and-go’ landing gemaakt, waar de naverbranders weer werden bijgezet en de F-14 ging verticaal de hemel in. Met bijna geen brandstof meer aan boord, landde de F-14 als op een vliegdekschip en stond binnen 300 meter stil. De Sjah liep direct op de F-14 af en keek niet eens meer naar de F-15 om. Hij maakte enkele minuten een praatje met de bemanning die nog in de cockpit zat,… hij had gekozen voor de Tomcat. Toch nog een internationaal verkoopsucces voor Grumman. Er werden 80 besteld, maar 79 geleverd.

Nadat de Sjah was verdreven uit het tegenwoordige Iran, stopte Amerika met de levering van onderdelen om de Tomcats paraat te houden (al gaan geruchten rond dat de Reagan regering toch via geheime leverancies ook de Tomcats in de lucht hielden). De F-14's werden ingezet in de oorlog tussen Iran en Irak, tussen 1980 en 1988. De eerste 'kill' door een Iraanse F-14 was in 1980 door een MiL-Mi25 helikopter neer te halen. In de eerste zes maanden claimden de F-14's minstens 50 'air-to-air' overwinningen op Iraakse MiG-21, MiG-23 en enkele Su-20/22 toestellen. Tijdens één van deze schermutselingen raakte een Iraanse F-14 beschadigd door brokstukken van een door deze jager neergeschoten MiG-21. In december werd een Iraanse F-14 neergeschoten door een MiG-21bis. Op 11 augustus 1984 ging er een F-14 verloren toen deze werd neergehaald door een MiG-23ML. Op 2 september 1986 schoot wederom een MiG-23ML een F-14 uit de lucht, maar dit was eigenlijk een 'foutje', want de vliegers van deze F-14 waren bezig over te lopen naar Irak! Enkele dagen eerder, op 31 augustus, was een F-14 wel met succes overgelopen naar Irak. Tevens was er een (of meer) overgevlogen naar de Soviet-Unie in ruil voor technische hulp.

Verder werden de F-14's van Iran, met hun krachtige radar, ingezet om doelen te vinden en stuurden vervolgens F-4's of F-5's aan om die doelen aan te vallen. De Iraanse F-14's zouden verantwoordelijk zijn voor het neerhalen van 160 Iraakse toestellen, tegen een verlies van 12 tot 16 (neergehaald over 'overgelopen'). Bovenstaande gegevens deels afkomstig van Tom Cooper en Farzad Bishop hun boek 'Iranian F-14 Tomcat Units in Combat' waarin wordt aangegeven dat Iran drie F-14's verloor door toedoen van Iraakse piloten. Vier F-14's werden neergehaald door 'grond-lucht' raketten (SAM). Twee gingen verloren door onbekende oorzaak en zeven door technische mankementen of ongelukken.

In 2008 verschenen opeens berichten dat een aantal Iraanse Tomcats weer operationeel waren. Het schijnt dat een aantal na 12 jaar aan de grond weer luchtwaardig zijn gemaakt met onderdelen van andere F-14's en Russische onderdelen. Of ze erg betrouwbaar zijn, gezien de leeftijd van de toestellen, is maar de vraag. Op 26 januari 2012 crashte een F-14 waarbij de vliegers omkwamen. Op 14 mei 2019 wisten de beide vliegers gebruik te maken van hun schietstoelen toen hun F-14 zich even later in de grond boorde. In juni 2022 stortte een F-14 van de Iraanse luchtmacht neer nabij Esfahan, als gevolg van een motorstoring. Beide vliegers konden via de schietstoel zich in veiligheid stellen, hoewel ze gewond raakten.

Na inzet in de Golfoorlog van 1991 en de recente strijd rond de val van Saddam Hussein en de 'bevrijding' van Irak in 2003/2005 werd de F-14 Tomcat uitgefaseerd om plaats te maken voor de F-18E/G Super Hornet. Van de in totaal 826 gebouwde toestellen zijn er een kleine 100 verloren gegaan door ongelukken of door oorlogshandelingen. Het was een omstreden toestel, met veel problemen en een duur prijskaartje van 40 miljoen dollar, maar toch heeft het haar waarde bewezen tijdens menig conflict.

Niet alleen de US Navy opereerde met de F-14 in Amerikaanse dienst. Ook was er tussen 1979 en 1985 de F-14 ‘NASA 991’ in gebruik bij de Nasa om onderzoek te doen naar extreme manoeuvres zoals het uit een spin halen van het toestel. Er werden 212 vluchten gedaan en de uitkomst was dat met aanbevelingen van onder andere Nasa de problemen konden worden opgelost. Vlogen in het begin alleen Nasa vliegers de F-14, later namen piloten van Grumman en de US Navy deze taak over. De uitkomsten werden nier direct toegepast in de F-14’s, maar later wel bij de F-14D’s. In 1986-'78 vloog de F-14 'NASA 834' om testen uit te voeren in het kader van Variable-Sweep Transition Flight Experiment (VSTFE) om verschillende luchtstromen over aangepaste vleugels te testen.

De Tomcat heeft ook enkele filmrollen op zijn naam staan. Eén van de eersten die over het witte doek vlogen, zullen in de speelfilm 'The Final Countdown' uit 1980 zijn geweest. Een 'tijdreis' verhaal, waarbij het hypermoderne vliegdekschip de USS Nimitz terug wordt 'gezogen' naar december 1941, en men aan boord ontdekt dat ze de geschiedenis kunnen herschrijven, want de Japanners staan op het punt Pearl Harbor aan te vallen. Met wat de Nimitz aan boord heeft aan vuurkracht, kunnen ze zonder problemen de aanval verijdelen,... Het is een onvergetelijke scène als twee Japanse 'Zero' jagers (aangepaste AT-6 Texan trainers) opeens twee F-14's, van het VF-84 'Jolly Rogers' squadron, naast zich zien verschijnen. De schok van de Japanse piloten, 'wat zijn dat voor dingen?' wordt al snel omgezet in overschrokkenheid als deze de aanval kiezen op de straaljagers,... Hoe dat afloopt, laat zich raden,...

De F-14 is waarschijnlijk het beste reclameobject geweest voor de Amerikaanse marine. Nadat het publiek de speelfilm Top Gun met Tom Cruise had gezien, veroorzaakte dit een grote stroom aanmeldingen bij de Navy. Allen hoopten, ala Tom Cruise, een 'crackerjack' piloot te worden op de F-14. Omdat deze film zo bepalend is geweest, is daar een aparte pagina voor gereserveerd,...

Een Fly-by van een Tomcat in ware 'Topgun Style'

BRONNEN

Klik op 'Top 50' voor mijn persoonlijke 'best of' militaire vliegtuigen lijst.

Terug

---