Bob (Bram) van der Stok
'Oorlogsvlieger van Oranje'
(EEN SPEURTOCHT)

Spitfire Mk Vb, BL595, 41 Sqn. waarin Van der Stok vloog op 12 april 1942
(Over de achterste codeletter 'E' bestaat enige twijfel)

De pagina over de avonturen van Bob van der Stok draaide al enkele jaren geruisloos op mijn site 'Strijdbewijs', tot er op 18 juni 2011 een mail kwam van Andre Hubbeling:

Beste Pieter Jutte,
Met interesse las ik op je website in rode letters dat de data genoemd in het boek van Bob van der Stok, Oorlogsvlieger van Oranje, onjuist zijn en niet stroken met o.a. de data vermeld door aalmoezenier Ludo Bleijs, in het boek de “Aal van Oranje” van Jan van Lieshout. Ik heb het boek meerdere malen gelezen en heb er ooit vroeger, toen het boek net uit was, op school een spreukbeurt over gehouden. Als inmiddels werkend arbeidspscholoog, met nog altijd een grote interesse in menselijk gedrag, heb ik mij meerdere malen afgevraagd, hoe het kan dat Bob mogelijk heeft gelogen over zijn aankomst in Bristol, wat volgens bronvermeldingen, medio juli pas kon zijn. Een jachtvlieger die vrij precies en gedetailleerd zijn verhaal doet, waarom zou hij liegen over de data, terwijl er vele getuigen waren. De Britse Consul in Madrid, Freddie Vaughn, Group Captain 41e squadron, prins Bernard, de heer Van ’t Sant e.d. Ik heb op basis van het boek getracht de chronologie op te schrijven (zie bijlage) en tot de conclusie gekomen dat 23/24 mei aankomst Bristol, Engeland zou moeten kunnen op basis van de verhalen van Van der Stok zelf in het boek. Ik ben benieuwd naar jouw reactie hierop, en welk motief zou van der Stok volgens jou hebben gehad om te liegen over de data?
Met vriendelijke groet,
Andre Hubbeling

Hierop begon een bijna dagelijks mailcontact met Andre,... en dat was niet alleen met mij,..:

Ik heb inmiddels ook mail en tel. contact met zijn zoon, Robert in Palmdale, CA, USA. Hij geeft aan amazed te zijn van mijn kennis, en zegt dat ik meer weet dan hij, omdat zijn vader nooit zoveel sprak over de oorlog. Stomtoevallig woont hij vlakbij iemand die ik ken in CA, misschien bezoek ik hem nog wel een keer.

Op 29 juni 2011 verstuurde ik mijn eerste uitgebreide antwoord aan Andre:

Hallo Andre,
Ik heb je tijdlijn tot mij genomen. De tijdlijn geeft op het eerste oog een goed beeld van de tocht. Maar op het einde gaat de tijdlijn in de versnelling. Laten we er eens van uit gaan dat Van der Stok echt op 22 mei in Spanje aankomt. Is het dan niet erg vreemd dat iemand die zolang op de vlucht is, al direct een vlucht naar Engeland krijgt aangeboden? Persoonlijk lijkt het mij dat iemand die zo'n zware tocht achter de rug heeft, eerst een paar dagen tot rust moet komen. Maar stel, dat hij dus direct dan toch is gerepatrieerd,... en op 23 mei aankomt in Engeland. Dan lijkt het mij dat deze man eerst de-briefed wordt over wat hem allemaal is overkomen. Omdat hij in Spanje geen rust heeft gehad, zal hem rust worden opgedrongen van hogerhand. Stel nu dat hij na een week weer fit genoeg zou zijn voor operationele dienst,.. zou hij dan echt direct weer toestemming krijgen zich over Europa te mogen bewegen? Hij zou, bij wederom neerhalen, een heel groot gevaar vormen voor de ontsnappingsroutes en de redders/gidsen,... zelfs Van der Stok lijkt mij een rationele man om zijn redders niet in gevaar te brengen door direct weer te gaan vliegen. Dus mag hij wel een her-opleiding volgen op de Mk IX (Spitfire) vanaf 30 mei, maar niet mee over Normandië. Naar mijn mening heeft 35 jaar na dato het geheugen en de enorme avonturen die deze man heeft beleeft hem parten gespeeld. Ik neem aan dat Van der Stok zijn vliegerslogboek als referentie heeft gebruikt als basis voor zijn boek. Juni en Juli (June -July) of werd 06 en 07 gebruikt als datumstelling in het logboek? Daar kan de basis liggen voor een ingeslopen fout. Bob van der Stok woonde al geruime tijd in Amerika waar men gewoon is eerst de maand en dan de dag te noteren,... bijvoorbeeld 06-06-1944 (D-Day),... 07-06-1944 (D-Day +-1),... of is het 6 juli 1944? Maar ook dan kom ik nog steeds niet aan de data die aangegeven wordt door, onder andere, de sectie luchtmachthistorie (aankomst Van der Stok op Whitchurch, 11 juli). De meningen van derden stroken niet met de 'feiten' die Van der Stok beweerd. Ik heb persoonlijk geen inzicht gehad in de 'bewijsstukken' die er zouden zijn om de 'feiten' van Van der Stok te kunnen weerleggen, maar toch neig ik naar de uitspraken van derden dat de data in het boek niet kloppen. Dus, waarom heeft Van der Stok een waarheid verbogen (ik wil niet direct beweren dat hij liegt)? Van der Stok wist, toen hij dit boek schreef, dat er genoeg getuigen in leven waren om hem te wijzen op zijn 'fouten'. En toch schreef hij wat er in zijn hoofd als waarheid zich had afgespeeld. Ik heb wel eens vernomen, dat als men heel veel indringende verhalen hoort waarbij men zijdelings betrokken is, dat men zich kan verplaatsen in de situatie die de ander heeft meegemaakt (omdat die enorme raakvlakken heeft met diegene die er nauw bij betrokken is). Samen met jou avonturen vermengd, is het best mogelijk dat je zaken door elkaar gaat halen en dingen die anderen beleefden, ook jou beleving worden. De avonturen van Van der Stok zijn zaken die 'normale' mensen nooit zullen meemaken,... intense luchtgevechten, neerstorten, kameraden verliezen, vluchten naar vrijheid, weer luchtgevechten, neerstorten, achter het prikkeldraad, ontsnappen, door allerlei landen trekken, constant op het scherp van de snede leven,... En dat alles in binnen vier jaar tijd. Wat tegen deze stelling pleit (denk ik), is dat Van der Stok in 1940 al 25 jaar was, en dus meer dan rationeel in de wereld stond, lijkt mij. Het is een vreemde geschiedenis, en ik vraag me af, of wij ooit de waarheid zullen horen (zeker als zijn zoon helemaal van niets weet).
Hopelijk kun je hier iets mee?
Vriendelijke groeten,
Pieter

Een reactie liet niet snel op zich wachten,...:

Beste Pieter,
Bedankt voor je reactie. Je argument dat het gevaarlijk is voor hem weer te gaan vliegen wordt door van der Stok zelf aangehaald in zijn boek. Dit is de reden dat hij dus illegaal gaat vliegen met Freddie Vaughn. Dit wordt bestraft door de Captain door een shandy over hun heen te gieten.
Ik heb in het boek zelf twee aantoonbare fouten ontdekt:
1. Volgens Google Earth is de afstand tussen Zagan en Breslau (Wroclau) 165 kilometer. Van der Stok schrijft dat de trein er 50 min. over deed, dit kan dus nooit, tenzij er toen al een ICE reed!
2. De trein vanaf Dresden vertrok 18.30 en kwam na 4 uur reizen aan in Leipzig – midden in de nacht – dit klopt ook niet, zou 22.30 moeten zijn.

Ik heb overigens nu wel een serieuze reactie binnen van de redactie Terugblik 40 – 45 (jouw bron), van Jan Visscher, hij mailt mij dat hij dit zsm. gaat uitzoeken, en in welk nummer van Terugblik dit verhaal stond.

Ik houd je op de hoogte!
Groeten,
Andre Hubbeling

Onderwijl begonnen Andre en ik onze versies van de boeken te vergelijken, ik had namelijk een herdruk uit 1983.

Hallo Pieter,
Ik heb de pagina gevonden waarin van der Stok zijn leeftijd noemt. Op blz. 69 bovenaan schrijft hij “het was geheim, officieel en eerlijk gezegd ook avontuurlijk, want met mijn tweeëntwintig jaren was ik de hele dag bezig met echt internationaal spionnenwerk”. Van der Stok schrijft de blz. voor en na deze passage het jaar (juni) 1941.
Nu ben ik benieuwd of deze leeftijd ook in jouw boek (tweede druk) staat (?) Van der Stok is volgens meerdere bronnen geboren op 13 oktober 1915, Pladjoe Sumatra. Hij is dus juni 1941 25 jaar, geen 22 jaar, toch?
Graag je berichtje, Groeten, Andre

Hallo Andre,
Ik heb de paperback uit 1983. Ik heb de tekst gecontroleerd,...en wat blijkt,.. in mijn versie (en dat is op blz.93) is de leeftijd omgezet van tweëentwintig naar,... zevenentwintig. Goed weekend en groeten,
Pieter

Zat de waarheid verscholen in het voorwoord van het boek,...? Andre merkt op:

Tevens blijft zijn eigen voorwoord van 12 december 1979 nu ook opmerkelijk; “…. overwoog ik in eerste instantie om de avontuurlijke gebeurtenissen van het verhaal in romanvorm te beschrijven. Echter, hoewel men zich in een roman allerlei dramatische vrijheden kan veroorloven, zou het voor de lezer niet mogelijk zijn werkelijkheid van fantasie te scheiden. Voor mij zou dat veel aan de waarde afdoen en ik besloot de geschiedenis als documentaire neer te schrijven, precies zoals het mij overkomen was.”

Het lijkt erop dat Bob deze twee vormen toch een beetje door elkaar heeft gehaald.

De volgende mails gingen voornamelijk over het feit dat Andre weinig gehoor vond bij Fora op het internet of andere (waarschijnlijk) geïnteresseerden. Veelal werd zijn onderzoek afgedaan als muggenzifterij of het willen onderuit halen van een held. Maar Andre zag het anders. De geschiedenis rond de 'Grote Ontsnapping' was een heldenepos op zich. Het was niet voor niets verfilmd (ook al was dit ontzettend geromantiseerd en wordt de naam van Van der Stok nergens genoemd. De rol van Van der Stok werd gespeeld door James Coburn onder de naam 'Sedgwick'.). Waarom stonden juist zoveel onvolkomenheden in dit deel van het verhaal van Van der Stok?

Andre maakte contact met de heer Allert Goossen van St. Kennispunt Mei 1940 en St. de Greb. Deze reageerde in eerste instantie ietwat terughoudend. Hieronder de slotregels uit de uitgebreide mail:

-- Ik begrijp best dat het voor sommige puzzelaars leuk is om een dergelijk boek te ontvlechten. Persoonlijk heb ik er niets mee, het zout gaan leggen op reistijden en vertrek- en aankomsttijden. Me dunkt, de man heeft een lijst met daden op zijn conto staan, die dergelijke 'slakken' wat mij betreft niet in de categorie van bewuste overdrijving zou moeten plaatsen. Maar ik gun ieder zijn mening. --
Mvg A. Goossens

Maar Andre bleef zich vastbijten en na een antwoord op de mail van de heer Goossen, kon deze laatste niet achterblijven een mail retour te doen waarin ook hij moet toegeven dat er ‘gaten’ in het boek zitten:

Dank voor uw antwoord.
--- Scripts worden vaak gewijzigd of zelfs door derden geredigeerd, zeker in die tijd. Hij werd als 22 jarige gebrevetteerd. Wellicht dat dit per ongeluk gekopieerd werd of zelfs een drukfout was. Maar dergelijke eenvoudig vast te stellen fouten zijn vooral slordig van de uitgever, niet zo zeer van de schrijver, die tenslotte al een aanzienlijke senior was in die tijd (van schrijven).

Zijn bewering al met D-Day terug te zijn in het VK heb ik ook altijd vrij slordig gevonden. Ik denk echter dat hij geen gelegenheid had dat alles goed te verifiëren. D-Day is voor ons achteraf alleen 6 Juni 1944. Toen was het een doorgaande operatie tot aan diep in augustus 1944. Ik heb deze fout zelf ook wel storend gevonden, maar ze leek niet bedoeld om een valselijk beeld te schetsen. Ik vond sowieso dat de periode tussen zijn terugkeer en de bevrijding erg gecomprimeerd en weinig helder is beschreven. Zo is het ook erg onduidelijk dat hij in feite pas S/L van 322 werd toen ze al in NL waren gestationeerd. --
Mvg A. Goossens

In een opvolgende mail geeft de heer Goossen een tip:

Bij mij is het echter zo dat ik altijd naar bewijs zoek. De administratie van ons wespennest in Londen zegt me dan niet zo veel. Maar zou een RAF service record aangeven dat hij pas na D-Day aankwam, dan zou me dat overtuigen dat er toch een zweem van - voor mij geheel onverwachte - branie aan Bob vd Stok zou gaan kleven. Eerlijk gezegd hoop ik van niet, want ik koester hem als een ware held. Eén zonder branie, zoals Peter Tazelaar. -- Mvg A. Goossens --
Mvg A. Goossens

Beste Allert,
Dank weer, ik ga proberen eens RAF-archief bronnen aan te boren, om nu hopelijk de waarheid boven water te krijgen. Die Sectie Luchtmacht Historie refereert volgens mij aan RAF-bronnen. ..... ........ (naam op verzoek van bron verwijderd) heeft deze een paar jaar geleden al aangeschreven en geeft aan:
Tenslotte hieronder een e-mail die ik in 2005 van een wetenschappelijk medewerker van de Sectie Luchtmachthistorie ontving:

'In antwoord op uw e-mail van 15 februari j.l. kan ik u melden dat Bob van der Stok volgens officiele Britse rapporten op 10 juli 1944 vertrokken is uit Gibraltar en op 11 juli 1944 is gearriveerd in Whitchurch.'

Overigens staan er wel meer data verkeerd in zijn boek. Zo is hij bijvoorbeeld op 12 april 1942 neergeschoten, terwijl Van der Stok zelf een andere datum noemt.
Ook in het door Aidan Crawley geschreven standaardwerk Escape From Germany. The Methods of Escape Used by RAF Airmen During the Second World War (vertaald als RAF te voet) wordt juli 1944 vermeld als terugkeerdatum.

En zo schreef Andre op 23 juli 2011 de Air Historical Branch (RAF) aan,..:

Thank you for your e-mail of 23 July, requesting a copy of an official Royal Air Force document giving the date of Flight Lieutenant van der Stok’s return to Whitchurch in 1944.

I can confirm that we hold such a report; this information is contained in an Escape and Evasion Report (MI9/S/PG(G)2032) completed by Flight Lieutenant van der Stok which was submitted on his return to the UK. Whilst the Air Historical Branch holds a copy of this report, another is also is deposited, in accordance with the Public Records Act, at The National Archives (TNA) at Kew, London where it is on open access to the public and is held under either reference AIR 40/1874 – Escape & Evasion Reports 1943-44 or WO 208/3298 – 3327 Escape and Evasion Reports (PG series) 1940 – 45, and available for your research.

The Freedom of Information Act is indeed couched in terms that provide a right to information, but the Information Commissioner (who oversees the operation of the Act), has said that requests for particular documents should be regarded as a request for the information contained in those documents. The fact that you asked for documents is not a bar to their release but rather that the information is already available to the public. Under Section 21 (already accessible to the public) of the Freedom of information Act the Escape and Evasion report is exempt from release as a copy is available to the public in the National Archives at Kew.

Een opgetogen Andre:

Heren, ter info! Ik ga de National Archives aanschrijven!
Groeten!
Andre

Na een mailwisseling met Andre was dit een (deel) van zijn antwoord,..:

--- Als we straks van de RAF proof in handen hebben, kunnen we, hoop ik, een einde maken aan de internet- discussies, tenzij er iemand is die twijfelt aan het waarheids-gehalte van de archieven van de RAF.

Tja, nadat ik tot mijn verrassing geconfronteerd werd met al deze tegenstrijdige informatie over van der Stok op het internet, is het voor mij een logisch tweede stap daar in te duiken, en niet te stoppen, voordat ik proof in handen heb.

Btw. Ik heb net sixty-one quid betaalt aan the National Archives, want ze werken daar niet voor niets… ben zeer benieuwd wat er nu in het Escape & Evasion Report te lezen valt. Gunstig is, dat die Mike Hatch van de Air Historical Branche, RAF, volgens mij wel wil meewerken.

Groeten, keep you posted….
Andre

Andre bracht een bezoek aan Sagan waar Stalag Luft III ligt

Op 1 augustus 2011 kwam er een verrassende mail van Andre,... Zonder dat iemand er van wist was Andre afgereisd naar Stalag Luft III:

Heren, het was een interessant tripje ….
Andre

De tunnel 'Harry' is aangegeven waar die liep,..
(alle bovenstaande foto's Andre Hubbeling)

De orginele tunnel 'Harry' met een karretje voor grond afvoer,...

Hallo Andre,
Bedankt voor je bericht (en foto's). Trouwens,... dat schoot me laatst te binnen, maar heb jij nummer 87 van 'After The Battle' in huis? Dit deel gaat voor een groot deel (26 pagina's) over de 'The Great Escape' vol met foto's en documenten. Het is via dit te bestellen: 'KLIK HIER'
Er is ook een Nederlande vertaling '40-45 Toen en Nu', (en die heb ik, maar die vertalingen willen nog wel eens 'rammelen'), deze is te bestellen via:'KLIK HIER'
(zoals je wellicht zult zien staat ook bij de Nedederlandse versie dat het over de film gaat,.. neen OOK, maar de eerste 12 pagina's over de feitelijke ontsnapping, dan een deel over de film en de vijftigjarige herdenking, met de overlevende veteranen,... met één grote ontbrekende factor,... Bob van der Stok, maar dat was ook geen wonder, de beste man was het jaar daarvoor overleden. Trouwens over Bob van der Stok in dit verhaal geen woord. Het draait vooral om de ontsnapping (voorbereiden) en het executeren van de gevangen en het proces dat er later over volgde.
Groetjes,
Pieter

Vervolgens bleef het 20 dagen stil,... maar op 25 augustus 2011 kwam er dan weer een bericht van Andre,..:

Heren,
We hebben eindelijk proof in handen. Het report is in de ik-vorm* geschreven door van der Stok zelf. Graag jullie reactie ....
Andre

(*Dat het in de ik-vorm is geschreven is normaal voor een opgemaakt rapport. Het zal door een notulist geschreven zijn naar vragen van onder andere de interviewer van Intelligence School No 9 (Western European Area) I.S.9(W)).

Hieronder zijn de rapporten te zien uit het National Archive.
Om een vergroting te bekijken kunt op de linken klikken.

Onderstaande geeft aan dat men bij het National Archive hun best doen om alle rapporten die over een bepaalde zaak gaan bij elkaar te zoeken:

24th August 2011 Our ref: F0028715

Dear Mr Hubbeling
Thank you for your enquiry regarding obtaining copies of Escape and Evasion Report (MI9/S/PG(G)2032) completed by Flight Lieutenant Bram (Bob) van der Stok. Please find attached copies of the requested records located within following documents:

WO 208: War Office: Directorate of Military Operations and Intelligence, and Directorate of Military Intelligence; Ministry of Defence, Defence Intelligence Staff : Files (1917-1974)Subseries: Prisoners of War Section: Escape Reports WO 208/3320: Escape/Evasion Reports: Code MI9/S/PG reports:1941 - 2060 (1944) Subseries: Interrogation Reports on Allied Prisoners of War WO 208/5583: MI9/S/PG interrogation reports on repatriated British personnel (evaders and escapers): Nos 1719-3119 (1944-1946)

It has been possible to provide these pages electronically due to the small number of pages, but the attached images from WO 208/5583 have been generated by scanning the paper copies made from the original documents, so quality may have been lost. If you wish to receive paper copies of these images, please let me know a postal address to which these can be sent.

Escape, evasion and liberation reports could include one or more Appendices.The purpose of these was as follows:

Appendix A (TOP SECRET). These can contain names and addresses of helpers, nature of help given, and relevant dates. This information was intended to help IS9 (D) - Intelligence School 9 (D), a division of Military Intelligence 9 (MI9) - and, eventually, the sections responsible for tracing and rewarding of helpers, IS9 (AB). In addition, so-called 'Black List' foreigners were also included. For security reasons Appendix A had a very limited circulation.

Appendix B (TOP SECRET later SECRET). Consists of military information and intelligence which was distributed to the Armed Forces and other interested departments. Nevertheless, it was recognised that in most instances an evader/escaper had little opportunity of observing enemy activities due to the normal practice of 'hiding-up' during the day. Useful intelligence was more generally obtained from naval or air force personnel by studying the reasons for their capture or failure of equipment and so on.

Appendix C

Hierboven is Appendix C te zien (het is slechte kwaliteit)
Om een vergroting te bekijken kunt op de linken klikken.

Appendix C (TOP SECRET). This continued the report narrative from the point where the escaper or evader came under an escape organisation within a PoW camp. It can give details of the escape method and allied personnel who assisted in an escape. Names and addresses of helpers and their descriptions (where necessary) were included. To some extent this overlapped with Appendix A and where the distinction was negligible they may even have been merged into one.

Appendix D (TOP SECRET later SECRET). Gives details of the usefulness of officially provided escape aids carried by pilots and others, which ones were used, and suggested improvements and/or additions.

WO 208/3320 makes reference to Appendix B being distributed separately – I have been unable to locate this Appendix. WO 208/5583 contains Appendix C only I have also been unable to locate copies of Appendices A and D, presuming they survive, or even existed a separate documents - however this may be inferred as likely from the distribution lists given for each.

During the search I also investigated AIR 40/1874: Air Ministry, Directorate of Intelligence and related bodies: Intelligence Reports and Papers: 224 Group: Escape and evasion reports (April 1943 - November 1944) since it was referred to in correspondence you received from RAF Air Historical Branch, but could not locate anything relating to this man, nor any obvious connection to his theatre of operation, capture, imprisonment or escape route, since this document appeared to be those serving in South East Asia Command, as would fit with 224 Group.

I hope the information provided is of interest.

We would like to thank you for using The National Archives' search service and hope that you have found it to your satisfaction. We are always keen to receive feedback about our services since this may help us improve them. If you have any comments regarding the service please send them to: Remote Services Manager, Advice and Records Knowledge, The National Archives, Kew,TW9 4DU

Yours sincerely
Ian Strawbridge
Advice and Records Knowledge Researcher

Natuurlijk kon ik niet achterblijven om Andre te felicteren:

Beste Andre,
Van harte gefeliciteerd!! Ik denk dat je hart wel een oversprongetje maakte bij het lezen van de eerste data in het rapport? Het is klaar als een klontje. Vast staat dat Bram van der Stok ruim een maand na D-Day terug in Engeland was! Blijft alleen de vraag over waarom Van der Stok zelf zo nonchalant met de data is omgegaan tijdens het schrijven van zijn boek.
--- Het is een pracht van een document trouwens,... je verplaatst je zo naar de jaren 40. Ook mooi, al die inlichtingen diensten met hun afkortingen zoals IS9 en MI5. En dat hij goed door de mangel is geweest gedurende vier dagen aaneen. Het rapport/verslag geeft ook duidelijk weer dat men het zeer serieus beoordeelde.---

Andre, bedankt dat ik deelgenoot heb mogen zijn in je speurtocht met deze ondubbelzinnige afloop,...

Groetjes,
Pieter

ps. Het blijft apart om het in dit tijdsdocument te zien staan,... 'Arrived: Whitchurch, 11 Jul 44.'

Maar voor Andre is daar de kous niet mee af,...

Hallo Allert/Pieter,
De waarom vraag blijft mij ook nog steeds bezighouden en is voor mij reden het graafwerk nog niet stop te zetten. Ik probeer via Unieboek Houten (de uitgever was destijds, 1980, Unieboek Bussum, De Haan Haarlem) de oud-directeur/oud redacteur (en) die het manuscript onder ogen heeft gekregen, te benaderen. Laten we hopen dat ze nog in leven zijn.

Wordt vervolgd ….
Andre

Op 30 augustus 2011 kwam er bericht van de uitgever Unieboek,...

--- Uitgeverij De Haan is de oorspronkelijke uitgever van dit boek geweest begin jaren ’80. Deze uitgeverij kwam in handen van Uitgeverij Unieboek waarna ook deze uitgeverij een aantal fusies heeft meegemaakt. Wie indertijd verantwoordelijk is geweest voor de redactie van dit boek en in contact stond met de auteur is daardoor voor mij helaas niet meer te achterhalen. Ik vrees dat het spoor wat dat betreft doodloopt. Wij staan ook niet meer in contact met de erven, maar ik vermoed dat u als historicus zonder veel moeite de nabestaanden zult kunnen achterhalen om contact met hen op te nemen. Wellicht dat zij u verder kunnen helpen in uw zoektocht naar de antwoorden die u zoekt.

Met vriendelijke groet,
Eduard Richter

Andre bracht de de zoon van Bram van der Stok op de hoogte van de bevindingen en kreeg een opvallende mail retour. Hieronder is een reactie van Andre geplaatst:

Heren,
Ik heb inmiddels ook weer een bericht van Robert Vanderstok binnen. Hij schrijft in het algemeen dat je niet ver hoeft te zoeken voor 'character or personality flaws' bij mensen die een stempel (zowel positief als negatief) op de (wereld)-geschiedenis hebben gedrukt. Personality flaws kunnen zelfs de basis vormen voor hun “greatness”, zo schrijft hij. Interessante analyse van Robert, en ik kan dit vanuit mijn vakgebied zeer beamen.

(voorlopig) nawoord

Om de held achter de mens in zijn waarde te laten en ook voor de lezer van dit artikel verder niet interessant is, is het beschrijven of het trachten te ontleden van Bram van der Stok achterwege gelaten.

Eén ding is duidelijk geworden; de beschreven periode tijdens de vlucht uit Sagan en de terugkeer in Engeland is door Van der Stok zeer slordig weergegeven in zijn boek. Hiermee komen de opvolgende maanden waarin hij de nodige avonturen beleefd in een zeer dubieus daglicht te staan. Wat de reden ook geweest is voor deze opmerkelijke ‘aanpassingen’ in de tijd, is nog steeds in nevelen gehuld. Het boek is verschenen ver na het verschijnen van de speelfilm ‘The Great Escape’ (1963), welke gezien wordt als een vier sterren rolprent. Aangezien ‘The Great Escape’ een geromantiseerde versie van de eigenlijke ontsnapping belicht, zou juist het boek van Van der Stok een zeer getrouwe weergave van de werkelijke gebeurtenissen moeten geven. Van der Stok was zo gekant tegen deze film dat zijn naam niet voorkomt op de titelrol, laat staan als duidelijk karakter. Wat een kans heeft hij laten lopen om het ‘ware’ verhaal op te schrijven. De enige reden die ik kan bedenken om zo ‘losjes’ te schrijven, is dat de eerste versie van zijn boek een avonturen roman zou worden (zie het voorwoord). Wellicht is hij begonnen met dit deel als eerste te schrijven voor de roman in wording, aangezien dit tot de meeste verbeelding zou spreken bij de lezers die bekend waren met ‘The Great Escape’. Toen later besloten werd er een autobiografie van te maken, kan dit deel er ‘tussen geplakt’ zijn zonder enige censuur naar de waarheid.
Zullen we ooit de ware reden achterhalen,…?

Pieter Jutte (juni 2020)

Mocht u enig licht in deze kwestie kunnen brengen (liefst met bewijs) mail mij:

KEER TERUG NAAR BOB VAN DER STOK,
OP DE VORIGE PAGINA