Op 26 april 1976 was het dan zover, de eerste draaidag van A Bridge Too Far. Op deze maandag zou Dolle Dinsdag worden vastgelegd. Lange stoeten van vluchtende Duitse troepen en collaborateurs moesten de hectiek 5de september 1944 uitbeelden. Op deze dag dachten vele dat Nederland ook spoedig bevrijd zou worden omdat Brussel 3 september en Antwerpen de volgende dag was bevrijd. Het was de eerste van lange draaidagen van de hete lange zomer van 1976.

Om aan te geven dat de Duitse verplaatsing naar het oosten stagneerde, werden vervolgens twee ondergrondse medewerkers geïntroduceerd, rollen van Siem Vroom als vader en Eric van´t Woud als de moedige zoon. Zij legden vast hoe de troepenbewegingen van de Duitsers zich ontwikkelden. Ze spotten onder anderen de auto van Model, wat inhield dat er SS panzer troepen in de omgeving zaten.

Op 10 september 1944 was er de bijeenkomst tussen verschillende generaals van de Geallieerden met Lt. General Browning. Deze had de opdracht gekregen van Montgomery om het plan voor te leggen voor operatie Market-Garden. Het behelsde een gecombineerde aanval van luchtlandingeenheden (Market) en een grondaanval (Garden) om alle bruggen tussen de Belgische grens en Arnhem veilig te stellen. Als deze opdracht vervuld was kon een zwaai naar rechts gemaakt worden diep Duitsland in. Het omzeilen van de grote rivieren kon inhouden dat voor kerst de oorlog voorbij is. Tijdens de meeting met Montgomery had Browning al aangegeven of ze niet een brug te ver gingen. Maar Monty was vastbesloten. Per slot waren de Duitsers op de vlucht en de troepen die achtergebleven waren, waren van inferieure kwaliteit, jongens en oude mannen.

Voor de rol van Browning in A Bridge Too Far was Dirk Bogarde gekozen, een meer dan gelukkige keuze. Dirk Bogarde was in 1944 daadwerkelijk betrokken bij Market-Garden. In deze periode was hij kapitein en was één van de officieren uit de staf van Browning. Aangezien hij dicht op deze man verkeerde kunnen we er van uit gaan dat Browning geportretteerd wordt zoals Bogarde hem speelt. Bogard zou later in onmin vallen met Attenborough, al zal de laatste daar weinig weet van hebben gehad. Pas na de dood van Bogard werden er brieven gevonden waaruit bleek dat hij Attenborough een 'idiot' vond, sprak schande over zijn eetgedrag aan tafel en de vrienden sinds de jaren veertig dreven zover uiteen, dat Bogard Attenborough begon te ontwijken.

Ondanks dat er op aangedrongen werd om extra verkenningsvluchten te maken en informatie in te winnen bleven de uitkomsten dat men zich geen zorgen behoefde te maken. Anders dan bij de Amerikanen, die het plaatselijke verzet serieus nam, waren de Britten afhoudend om met het verzet in zee te gaan.

Major-General Roy Urquhart had waarschijnlijk de zwaarste taak. Hij zou de Britse 1st Airborne Division en de Poolse Brigade naar en in Arnhem leiden. In de film haalt hij het volgende aan bij Browning;
‘When you first named me to this command, I told you I had never jumped before, but I felt I should at least give it a go. You told me; ‘Roy, you’re much too old and far too large for that sort of thing.’ Well, I didn’t tell you at the time, but you did me a favour,…. You see, I’m prone to airsickness.'
Browning reageert geschokt; ‘Good God,.... every time?'
Urquhart laconiek: ‘Well, we’ll soon see.’

Major-General Urquhart zal dan ook met een Horsa zwever naar Arnhem gebracht worden. Van de RAF heeft men dan reeds vernomen dat er niet dichter op het Britse doel, de brug van Arnhem, kan worden gesprongen dan 10 tot 12 kilometer afstand. De eerste Airborne troepen waren gereed om de strijd in te gaan en wilden zelfs landen in het drassige zuiden van Arnhem en er waren zelfs die in de stad zelf zouden willen landen. Maar terugkerende bommenwerpers die over Arnhem kwamen rapporteerden zwaar afweergeschut rond de stad en vanaf het vliegveld Deelen. Maar het waren niet alleen parachutisten maar ook zwevers waar rekening mee moest worden gehouden. De bevoorrading door zwevers moest op droge, stevige grond en in veiliggestelde gebieden landen. En dus op plaatsen waar de gesprongen luchtlandingtroepen waren. En zo werd gekozen voor landinggebieden ten noorden en noordwesten van Arnhem. Urquhart wilde meer vliegtuigen want hij had het idee dat de Amerikanen meer C-47’s kreeg dan hij. Browning ontkende dit maar voegde er wel aan toe dat de Amerikaanse luchtlanding belangrijk was. Als de hele corridor niet snel veiliggesteld werd, dan was er van een doorbraak naar Arnhem door het XXX Corps geen sprake.

Colonel George S. Chatterton stelde een actie voor als bij de Pegasus brug op 6 juni 1944. Met een groep van vijf of zes zwevers bij de brug landen en deze snel innemen. Maar niemand zag die noodzaak en hij werd zelfs voor een moordenaar uitgemaakt.

Op 12 september besprak Urquhart de plannen met de commandanten van de 1st Airborne en de Poolse brigade. Iedereen kon zich in de plannen vinden, behalve de Poolse generaal-majoor Stanislaw Sosabowski van de Eerste Poolse Parachutisten Brigade. Al had hij zijn bezorgdheid al eerder geuit, in de film A Bridge Too Far is het gehele proces van twijfel van Sosabowski in één scène gepropt .

Het plan voor operatie Market-Garden was niet helemaal nieuw. Er was al een soortgelijk plan eerder geweest, operatie Comet waar ook op geoefend was met dezelfde groep commandanten. Toen had Sosabowski al aangegeven dat deze hele operatie zelfmoord zou zijn en dat hij de opdracht op schrift wilde krijgen zodat hij niet verantwoordelijk zou worden gesteld voor de ramp. En nu kwam Urquhart met het definitieve plan, om de toegangspoort naar Duitsland aan te vallen. Ondanks zijn twijfel hield hij nu zijn mond, want de anderen zwegen ook. Maar deze bezorgdheid was van essentieel belang om aan te tonen dat niet iedereen overtuigd was van de op handen zijnde invasie. Dus werd een sublieme scène geschreven door William Goldman die Sosabowski, een rol van Gene Hackman, verdiende.
Lt. Gen. Frederick Browning: ‘Only the weather can stop us now.’
Maj. Gen. Stanislaw Sosabowski: ’Weather,…? What about the Germans, General Browing? Don’t you think that if we know Arnhem is so critical to their safety that they might know it too?’
Lt. Gen. Browning: ‘See here, General Sosabowski,… I should think you would have more faith in Field Marshal Montgomery’s plan,…’
Maj. Gen. Sosabowski: ‘Faith?… I will tell you how much faith I have. I’m thinking of asking for a letter from you stating that I was ordered to go on this mission in case my men are massacred!’
Lt. Gen. Browning: ’I see,… I do see,…. Do you wish such a letter?’
Maj. Gen. Sosabowski: ’No,… in the case of massacre,… what difference will it make,…?’

Achtenveertig uur voor Market-Garden zou los barsten kwamen steeds meer verontrustende berichten binnen van de Nederlandse ondergrondse dat de ‘zoekgeraakte’ Negende- en waarschijnlijk ook, de Tiende SS Panzer Division zich rond Arnhem bevonden. Deze berichten waren binnengekomen bij SHAEF. De Britse Major-General Kenneth W. Strong, van de inlichtingendienst besprak dit met Walter Bedell Smith, Eisenhower’s chef-staf. Bedell Smith nam gelijk contact op met Eisenhower dat het onmogelijk was dat slechts één luchtlandingsdivisie zich staande kon houden tegen deze overmacht rond Arnhem. Smith stelde voor een extra airborne division in te zetten (en dacht daarbij waarschijnlijk aan de beproefde 6th Airborne Division onder leiding van Major-General Richard Gale).

Vervolgens reisde hij af naar Montgomery om de slechte tijding te brengen. Maar Bedell Smith vond geen luisterend oor bij Montgomery. Monty verwachte meer problemen met het terrein dan van de Duitsers. Verder hoopte hij alleen dat SHAEF alle logistieke moeilijkheden zou overwinnen.

De scène tussen Bedell Smith en Montgomery kwam niet op het witte doek. Eigenlijk was dat jammer, want in de hele film komt geen Montgomery voor. Wat was de bedoeling om Montgomery niet op te voeren in A Bridge Too Far? Was het misschien omdat de maker van het plan anderen de kastanjes uit het vuur liet halen? Had Monty de uitvoerende generaals zelf niet het plan moeten voorleggen in plaats dat Browning dit moest doen, een man die zelf twijfels bij de operatie had? Was Montgomery diep in zijn hart (en hoofd) zelf ook niet overtuigd van zijn doldrieste plan? Het was in ieder geval een Montgomery zoals we die nog niet eerder in de oorlog hadden gezien. Montgomery stond bekend als zeer doordacht (zeg maar traag) zijn strategie uitzettende en uitvoeren.

Wat wel in A Bridge Too Far werd toegevoegd, om de twijfel voor de operatie te tonen, was het fotografische bewijs van Duitse tanks. Op het moment dat Bedell Smith sprak met Monty, ontving Browning de ongeruste inlichtingen officier majoor Brian Urquhart. Deze wees op de foto´s waarop tanks stonden,... maar Browning maakte zich daar niet druk over,... 'deze waren waarschijnlijk toch niet gevechtsgereed'. Brian Urquhart was verbijsterd dat men de foto´s niet serieus nam. Zijn gevoel vertelde hem, dat iedereen zo bezeten was van het plan, dat niets hen nog kon tegenhouden de operatie af te gelasten. Om verwarring met generaal Roy Urquhart te voorkomen werd de naam van de inlichtingen officier in A Bridge Too Far veranderd in Major Fuller.

De acteur Frank Grimes speelde de sneue Urquhart met verve en toont duidelijk de laatste poging tot bezinning voor de operatie van start gaat, als Fuller (Urquhart) wordt afgevoerd door een medische officier. De show moest doorgaan en voor een lastige, jonge ijverige officier als Fuller was geen plaats. Hij was vast overwerkt en moest nodig eens met verlof.

Brian Urquhart raakte in een depressie omdat hij zijn superieuren niet had weten te overtuigen van zijn oordeel dat Market-Garden zou falen. Na de oorlog werd Urquhart betrokken bij de oprichting van de Verenigde Naties (VN). Urquhart kwam op het idee de militairen van de VN uit te rusten met blauwe helmen om ze te kunnen onderscheiden van andere strijdende partijen. Toen hij de Kongo bezocht in de jaren zestig werd hij ontvoerd en gemarteld. Maar Urquhart bleef de VN trouw, en als onder-secretaris-generaal van de VN was hij nauw betrokken bij verschillende vredesoperaties.

Doordat het Geallieerde leger een adempauze had ingelast na de strijd in België, voor men operatie Market-Garden van start liet gaan, was er net voldoende tijd voor het gehavende Vijftiende Leger van Von Zangen om te ontsnappen uit de Scheldemonding naar het oosten. Deze zouden het front versterken van generaal Student. Nog onbewust van wat hen te wachten stond, groeide het Duitse leger gestaag aan kracht in toevallig de corridor die op 17 september het doelwit was van Market-Garden. Deze kapitale fout, het laten ontsnappen van het Vijftiende Leger zou wel eens het begin van het einde kunnen zijn geweest voor de gehele operatie.

Eén van de meest kleurrijke scènes uit A Bridge Too Far is de briefing aan de officieren van het XXX Corps door Lt. Gen. Brian Horrocks, zeer speels gebracht door Edward Fox. In de cinema Splendid in Leopoldsburg in België sprak hij de heren toe over hun opdracht die aanstaande was. De meeste officieren droegen eerder vrijetijdskleren dan hun standaard uniform. Gestoken in parajacks, jeepcoats, kleurige sportpantalons, corduroy broeken en rijbroeken en op het hoofd verschillende keuren baretten luisterden de heren vrolijk en uitgelaten naar hun generaal. Die, aangestoken door de uitbundigheid waarschijnlijk werd meegesleept, zijn briefing opende met de volgende woorden:

Staande voor een groot bord met cirkels waar de dropzones op staan voor de para divisies, van Eindhoven, Nijmegen en Arnhem, duidelijk de enorme ruimtes daar tussen tonende, vertelt Horrocks (Fox) dat hij het ziet als een Western film, de paratroopers omsingelde kolonisten, de Duitsers de rotzakken en het XXX Corps de cavalerie die te hulp snelt. Enkele waargebeurde uitspraken en gedachten zijn in deze scène terug te vinden, waaronder de volgende:
Lt. General Horrocks: ‘Kickoff will be at 14.35 hours tomorrow afternoon. The Irish Guards under the command of Colonel Vandeleur will take the lead.’
Lt. Col. J.O.E. Vandeleur (mompelend): 'Christ,… not us again,…’
Lt. Gen. Horrocks: ‘What’d you say to that, Joe?’
Lt. Col. Vandeleur: ‘Delighted sir,… truly delighted,…’
Lt. Gen. Horrocks: ‘I’ve selected you to lead us, not only because of your extraordinary fighting ability, but also because, in the unlikely event the Germans ever get you, they will assume from your attire that they’ve captured a wretched peasant and immediately send you on your way.’

De cinema Splendid is nu verdwenen en een appartementencomplex is er voor in de plaats gekomen. Foto's van de de oude bioscoop zijn schaars. In 2011 mocht ik van Theo Slootmaekers een foto ontvangen van de voormalige cinema. Theo, een vertegenwoordiger van de Geschied- en Heemkundige Kring Leopoldsburg vzw', gaf toestemming deze te mogen tonen op deze pagina. De 'Kring' zorgde er verder voor dat een herdenkingsplaquette werd aangebracht om de geschiedenis van de in 1973 gesloopte cinema voor het nageslacht te bewaren.

De grondaanval zou dus worden aangevangen met de Irish Guards Armoured Division onder het commando van ‘Joe’ Vandeleur, met daarachter de 43th Wessex en de 50th Northumberland Division, vervolgens de Eight Armoured Brigade aangevuld met de Prinses Irene Brigade. Horrocks verwachtte dat de Irish Guard binnen twee à drie uur Eindhoven konden bereiken. Binnen zestig uur verwachtte hij verder dat er dan twintigduizend voertuigen op weg waren naar Arnhem. Om de flanken van het XXX Corps te dekken werden op de linkerflank het 12de Corps ingezet, en op de rechter het 8ste Corps.

Een belangrijk onderdeel dat meespeelde in het mislukken van Market-Garden wordt goed weergegeven in A Bridge Too Far. Het is de scène met de zorgen van Major Deane-Drummond, plaatsvervangend CO. van de verbindingstroepen van de 1st Airborne Division (in de film is de naam van Dean-Drummond veranderd in Major Robert Steel, een rol van Stephen Moore). Hij vreesde dat de communicatiemiddelen wel eens slecht konden werken, met name de Wireless set No.22. Binnen een straal van 5 tot 8 km waren deze radio’s prima, maar in Arnhem, tussen de huizen en bossen, met afstanden van 10 tot 15 km vreesde hij grote problemen. Er waren die er de set 22 wel op orde hadden gekregen, zoals luitenant Neville Hay die met een speciale antenne een bereik had van 150 km (volgens hem)!
(Wat de vraag oproept; deelde men dit soort bevindingen niet onderling?)

Wat ook in A Bridge Too Far zit is de scène met voorbereiding door Lt. Colonel John Frost (gespeeld door Anthony Hopkins). Hij is druk doende zijn spullen bijeen te garen voor de sprong bij Arnhem. Frost had de opdracht gekregen met zijn bataljon de brug bij Arnhem te veroveren. Hij vond het jammer dat de zuidelijke terreinen ongeschikt waren voor een luchtlanding, maar omdat het overdag was, en ‘tegen zwakke en gedemoraliseerde Duitsers’ zou het geen probleem vormen ‘iets’ verder van het doel te springen. Al vond hij het wel vreemd dat de Polen wèl ten zuiden van de brug zouden springen. Een opvallend item wat hij mee zou nemen was zijn jachthoorn. Deze was hem geschonken door de Royal Exodus Hunt waar hij in 1939-40 ‘Master’ was geweest. Het bleek een goed hulpmiddel om zijn troepen na een sprong te verzamelen. Hij vroeg aan Wicks, zijn oppasser, om zijn jachtgeweer, golfclubs en smoking in de stafwagen te bergen, die zou later als het veilig was volgen.

De jachthoorn werd door Frost verloren toen hij gewond raakte bij de brug van Arnhem. In juli 1945 werd de hoorn teruggevonden door de heer E.R. Oosterwijk en in 1997 geschonken aan het Airborne Museum. Helaas werd de hoorn een jaar later gestolen. Maar gelukkig kwam ze weer terrecht en tegenwoordig ligt de jachthoorn weer op haar plaats in een vitrine van het museum.

In zeven dagen waren de voorbereidingen gemaakt om de grootste luchtlanding ooit in de geschiedenis van start te laten gaan voor operatie Market-Garden. Op de volgende pagina is het 17 september, 1944. Om 09.45 uur werden de motoren gestart op 23 vliegvelden om de grote armada van paratroopers naar Nederland te brengen.

---