Jarenlang was de naam van het museum Nationaal Oorlogs- en Verzetsmuseum, maar tegenwoordig is dit afgekort tot Oorlogsmusum Overloon. Bij binnenkomst, na een wandeling van zo’n 500 meter, start de tour door het museum met een bezoek aan de grote zaal met vitrines vol over de Inval, de Bezetting, het Verzet, de Vervolging en de uiteindelijke Bevrijding. Hier is zoveel achtergrond informatie, dat u hier, als u alles tot u zou nemen, een uurtje voor kunt uittrekken. Het museum wisselt met regelmaat de tentoonstellingen en de inrichtingen. Zaken verdwijnen, nieuwe objecten komen ervoor in de plaats. Hieronder kunnen dus zaken staan die u niet meer terug vindt die er in 2015 nog wel waren maar in 2022 verplaatst of verdwenen (waarvoor excuses).

Heel veel grote foto’s en posters aan de muur, in grote vitrines soms een enkel voorwerp, alles ruim opgezet en overzichtelijk, maar ook in kleine hoekjes, kleine tastbare objecten die de emotie opschudden,… Persoonlijk vond ik de zaken over Leen Timp (de latere echtgenoot van TV presentatrice Mies Bouwman) erg indrukwekkend. Hij was een goed fotograaf die veel historische foto’s schoot, voor de illegale fotodienst van de Binnenlandse Fotodienst.

Direct na de bevrijding trad Timp toe bij de legerfilmdienst en schoot rollen vol van de festiviteiten rond de bevrijding (helaas zijn de films later verloren gegaan). Verschillende persoonlijke papieren, waaronder een soort van in de haast gemaakte Perskaart voor de Legerfilmdienst, gedateerd op 29 april 1945, liggen naast zijn Leica fototoestel in een vitrine.

Sommige Nederlanders wilden het Verzet tegen de Duitsers liefst vanuit Engeland uitvoeren. Daar kon men zich aansluiten bij de RAF, de marine, of het leger, of als ‘geheim agent’ het Verzet in Nederland ondersteunen. Maar om de Noordzee over te steken, moest men een boot nemen (een enkeling wist met een vliegtuig de overzijde te bereiken). In 1964 kreeg het museum de Engelandvaarders vlet ‘Yvette’ in het bezit. Dit is een goed voorbeeld in wat voor scheepjes men de oversteek waagde. In 1992 is de vlet geheel nagekeken en authentieker gemaakt. Op 29 april 1943 waagden vier Delftse studenten, waaronder studente Yvette Bartlema (waarnaar de vlet is vernoemd), en een verzetsman. Op 2 mei werden de opvarenden opgepikt in de monding van de Theems. Na de oorlog werd de vlet nog gebruikt tijdens de watersnoodramp, in 1953, in Zeeland.

Naast veel zaken van het Verzet, zijn er ook opvallend veel objecten aangaande de NSB, de Nationaal-Socialistische Beweging, zoals propaganda posters en foto's. Op een filmfragment is te horen dat de leider van de NSB, Anton Mussert het niet snapt dat hij als ‘landverrader’ wordt aangemerkt, omdat hij juist het ‘allerbeste met Nederland op had’,… (het verkwanselen aan de Duitse bezetter). Toch blijven de tastbare zaken, zoals van de Ondergrondse, de radiozenders overgebracht door ‘geheim agenten’ vanuit Engeland het meest tot de verbeelding spreken, maar ook de kleine zelfgemaakt, soms door handige jonge jongens, van radiootjes om te proberen Radio Oranje vanuit Londen te ontvangen.

Langzaam scharrelt men zo door het documentatie centrum, en langzaam veranderd de toon. Het verzet en de onderduiker wordt achterna gezeten en opgepakt en naar gevangenissen overgebracht (geïllustreerd met een bewaard gebleven gevangenisdeur). Ook objecten om gevangenen tot 'praten te dwingen' staan in de tentoonstelling, zoals knuppels en dergelijke. En dan opeens staat men oog in oog met de gruwelen van de vervolging van Joden en andere ongewenste personen die in concentratiekampen werden gepropt, en vaak verder werden afgevoerd naar de vernietigingskampen.

Enkele indrukwekkende attributen zijn in de tentoonstelling opgenomen, zoals objecten uit Westerbork en het bekende 'streepjes pak' dat de gevangenen droegen in de Duitse kampen. Persoonlijk vond ik één van de meest indrukwekkende objecten in de Holocaust tentoonstelling, één van de zogenaamde Sterbebücher uit het vernietigingskamp Auschwitz. In deze boeken werd de doodsoorzaak opgetekend van de gevangenen in het kamp (dit boek is uit vrees voor diefstal in 2020 terug gegaan naar het NIOD). Dat sommige objecten dieven aantrekt, bleek in 2004 toen een luxe editie van Mein Kampf ontvreemd werd, welke een geschatte verzamelwaarde van 50.000 euro zou hebben. Het boek werd later in België teruggevonden en ligt nu achter tralies in de tentoonstelling.

Iedereen kent Anton Pieck, als tekenaar en als de oprichter van 'De Efteling', maar weinigen kennen zijn tweelingbroer, Henri. Ook Henri was een geweldige tekenaar. In Overloon hangen verschillende werken van hem. Er hangen enkele tekeningen van de verwoestingen van onder andere Rotterdam na het bombardement in 1940. In 1941 verdween Henri Pieck naar het concentratiekamp Buchenwald. Nadat hij terugkeerde uit deze hel, maakte Henri een aantal tekeningen die de horror weergeven van het kampleven,... Tevens is Pieck de architect die de eerste gebouwen in de jaren vijftig ontwerpt, welke nu verdwenen zijn.

In 2015 was het een zeer indrukwekkende tentoonstelling welke de Joden vervolging en Holocaust liet zien. Nu, in 2022 is het meer opgegaan in een algemene tentoonstelling, met hier en daar een rode draad van één persoon waar de levensloop in de oorlog wordt getoond. Voor mij is de hardheid van de oude tentoonstelling uit de objecten gehaald en ontbrak er toch een zekere samenhang. Maar educatief zal het een betere tentoonstelling zijn, zullen de conservatoren gedacht hebben,...

Aan het einde van de tentoonstelling over de Bezetting, Vervolging en Bevrijding staat een opvallende motorfiets. Hier staat een Harley Davidson WLA Liberator, een toepasselijke afluiting van deze tentoonstelling, een motorfiets genaamd 'Bevrijder',...

Niet bepaalt een ‘oorlogsvoertuig' voertuig, maar toch wel een historisch voertuig uit de eerste dagen van de oorlog in Nederland, is de Morris Commercial ‘bankwagen’. In dit waardetransport vrachtwagentje werden op 12 mei 1940 kroonprinses Juliana, prins Berhard, de kinderen prinses Beatrix en Irene vanaf paleis Noordeinde, Den Haag, gezeten op strozakken, naar IJmuiden overgebracht, met achter het stuur chauffeur T. Bergman, om vervolgens met een Britse marineschip, de torpedojager H.M.S. Codrington, naar Engeland overgebracht te worden. De Morris overleefde de oorlog en werd in 1962 overgedragen aan het museum in Overloon. De Morris werd op deze laatste rit wederom gereden door T. Bergman, de man die de Koninklijke familie naar IJmuiden had gebracht. De wagen staat onbeschermd in de tentoonstelling, en wij moesten helaas constateren dat verschillende kinderen uitbundig aan de portierhendel trokken,...

Vanaf de documenten centrum zaal wandelt u richting de grote hal met voertuigen. Het eerste voertuig dat u tegenkomt is een lichte tank Renault M17FT met Hotchkiss 7.92 machinegeweer. Hierna is het via een trap naar beneden om de 'wapen tentoonstelling' te bekijken. Hier staat een verscheidenheid aan wapens welke door de Duitsers en de Geallieerden werden gebruikt. De informatie ontbreekt verder over de (uit)werking van de wapens, en men heeft deze objecten dan ook gauw bekeken. We zagen een schoolklas in recordtempo langs de vitrines rennen,... Een gemiste kans.

De volgende zaal heeft informatie over de bombardementen. Zoeklichten zwiepen door de ruimte, lichteffecten zetten objecten al dan niet in het volle licht. Een luguber onderdeel van deze ruimte is de vurenhouten doodskisten waarin ook weer informatie is te vinden. Een Flak 8,8cm kanon domineert de zaal, net als een enorm zoeklicht. Maar een indrukwekkend apparaat is de Kommandogerät 36 (Kdo.36), een objectief om vliegtuigen te vangen voor het Flak geschut. Vliegtuigen als bijvoorbeeld de Britse Lancaster bommenwerper. In de volgende tentoonstelling ligt het uiteen gereten wrak van meer dan 2000 puzzelstukken van Avro Lancaster NN775, van het RAF 514 Squadron. Dit toestel werd op 5 maart 1945 neergeschoten boven België, waarbij alle zeven bemanningsleden omkwamen.

---