Bijna vier en een halve maand was er continue gefilmd (buiten vier dagen vrij in augustus) toen het eindelijk ‘a wrap’ was. Maar het was binnen de tijd, mede dankzij het goede weer van 1976, maar voornamelijk door de bezielende leiding van Richard Attenborough (die vanaf die zomer ‘Sir’ voor zijn naam mocht zetten toen hij geridderd werd). Na de laatste opnames van A Bridge Too Far begon de postproduction met de montage en afwerking van de bijna 1 miljoen kilometer film. Producent Levine liet stukjes van de film zien aan filmdistributeurs. Deze betaalden hem voor distributie en Levine haalde zo 26 miljoen dollar binnen. Levine had zo al 4 miljoen dollar verdiend (hij had 22 zelf geïnvesteerd) nog voordat de film in de bioscopen te zien was. Voor de muziek werd John Addison gevraagd. Addison was ook zelf betrokken geweest bij Market-Garden toen hij bij het XXX Corps diende. De film A Bridge Too Far heeft de tand des tijd goed doorstaan. De techniek om oorlog op het doek te brengen is, mede dankzij Saving Private Ryan, dramatisch veranderd. Een speelfilm is een vorm van entertainment en dat is iets anders dan een waarheidsgetrouwe documentaire. Een sterrencast, zoals ook in A Bridge Too Far brengt met zich mee dat sommige acteurs iets teveel nadruk op zichzelf leggen dan het karakter dat ze uitbeelden (zoals bijvoorbeeld John Wayne doet in The Longest Day). Maar, mede dankzij de Britse regisseur Sir Richard Attenborough, spelen de grote namen hun spel binnen de grenzen van ‘schmieren’.

Hebben de makers het ware verhaal van 'Market-Garden' dramatisch moeten aanpassen, de hoofdlijnen in A Bridge Too Far blijven intact. Het is wellicht wat kort door de bocht om de officieren aan het einde ieder een excuus te laten bedenken voor het falen van Market-Garden, maar de tijd ontbreekt om in het tijdbestek van 2 uur en 50 minuten alle facetten aan te halen dat tot het falen leidde.

In de zomer van 1977 ging A Bridge Too Far in première. De ontvangst was wisselend. In Amerika waren de recensies niet al te best. Het was een strijd waarin de Amerikanen niet als overwinnaars te voorschijn kwamen. Patriottisme na Vietnam was hard nodig in de Verenigde Staten, en daar droeg A Bridge Too Far niet aan bij.

Jaarlijks komt A Bridge Too Far wel op een tv zender voorbij, die op het kleine scherm veel aan kracht inboet. Maar het is een eerlijke film, nog van voor het tijdperk van computertechnieken (zoals die ‘Pearl Harbor’ de das om deden) van betrokken mensen die graag een dramatisch verhaal wilden tonen aan generaties van mensen die moesten weten hoeveel leed oorlog met zich meebrengt, en door Gene Hackman als Sosabowski de woorden te laten zeggen: ‘Als één man zegt,… weet je wat,… laten we het oorlogspel spelen,… en iedereen sterft’.

Eén van de plekken waar de film ook in première ging was de Oranje kazerne in Schaarsbergen. Uw auteur van deze pagina’s was in die periode ‘gelegerd’ in deze kazerne bij het Garde Regiment Jagers. Natuurlijk was ik aanwezig in de bioscoop van de kazerne om het epos te ondergaan. Ik bezocht de eerste voorstelling want ik had later die avond mijn eerste rijles. Nog tijdens de aftiteling spoedde ik mij naar de poort waar de instructeur in zijn rode Japanner reeds stond te wachten. Het eerste wat de man vroeg was of ik brommer kon rijden,… op mijn ja,… werd me verteld dat ik dan ook auto kon rijden.

Voor deze pagina's heb ik gebruik gemaakt van het standaardwerk over Market-Garden; ‘A Bridge Too Far’ (Een brug te ver) van Cornelius Ryan (1974), ‘Arnhem’ (De Slag om Arnhem) van General-Major R.E. Urquhart, 'De Slag Bij Arnhem' door C. Bauer naar gegevens van Lt.kol. A. Boeree, het magazine ‘After The Battle’ #2 over Market-Garden en #17 (ook verkrijgbaar als Special Edition) over 'The Making Of, A Bridge Too Far' en ‘Arnhem’ van Lloyd Clark (2005). Een andere bron was het boek van Leo Heaps, The Grey Goose of Arnhem' (1976). Ook is gebruik gemaakt van ‘Arnhem Lift. Diary of a Glider Pilot’ van Louis E. Hagen (1945), welke in 1946 als 'Ik Vocht Om Arnhem' in het Nederlands verscheen bij Uitgeverij De Koepel, Nijmegen. En van ‘Roode Duivels in Arnhem’ van Marek Swiecicki (1945) welke al in november 1944 verscheen, met een voorwoord van Roy Urquhart. Verder is gebruikt 'War Movies' van Jay Hyams (1984) en 'Hollywood goes to War' van Edward F. Dolan Jr. (1985).

De ‘Story Of A Bridge Too Far’ van William Goldman (1977) was een zo vaak geraadpleegd boekje dat deze helaas compleet uit elkaar gevallen is. Verder ben ik dank verschuldigd aan https://www.paradata.org.uk en https://www.iwm.org.uk voor het gebruik van foto’s. Verder is er gebruik gemaakt van in de loop van de jaren verzamelde verschillende losse artikelen waarvan de bron niet meer te achterhalen is.

Een bron waar ik geen gebruik van maakte is het boek 'Arnhem' van Anthony Beevor. Daar zijn boeken nogal eens ontsporen in 'vergissingen' of oude achterhaalde feiten die, waarvan we nu weten niet juist te zijn, wederom door Beevor als 'waar' worden opgetekend. Als voorbeeld wijs ik op de 'zwemvesten' die naar de perimeter van Oosterbeek zouden zijn gebracht door Lt. Russ Kennedy in de avond van 'Operation Berlin' (de evacuatie uit de perimeter van Oosterbeek op 25 september 1944). Historicus Bill McVean uit Canada heeft hier Kennedy over geraadpleegt, en deze weet niet waar dat verhaal vandaan komt. Tevens zou er gebruik gemaakt zijn van bruggenbouw 'over' de dijken door de Canadezen, vanwege de gladde modderbende, ook dat is niet correct, er werden alleen touwen gebruikt.

Eén van actie-dia's genomen door brandweerman Henk Hendriksen
(de 'rode vlek' rechtsonder is de brandweerwagen vanwaar af de foto is genomen)

In november 2012 werd ik blij verrast door Arjan Hendriksen. Hij stuurde mij enkele dia's die in 1976 gemaakt waren door zijn vader Henk, die als brandweerman aanwezig was bij enkele film opnames. Hiervan mocht ik dankbaar gebruikmaken, en zo zijn er enkele op de pagina terecht gekomen rond de strijd om de Waalbrug bij Nijmegen.

Naar aanleiding van deze pagina's kreeg ik van Harry Claessen het boek 'September 1944 - Operation Market Garden' van de schrijvers A. Korthals-Altes, K. Margry, G. Thuring en R. Voskuil (1994), toegezonden. Ook hier heb ik dankbaar gebruik van gemaakt om deze pagina's nog meer te verbeteren. Bedankt Harry, voor deze uitermate aardige geste! Een andere Harrie, Harrie Baas, wist mij ook te verblijden met leuke aanvullingen, dus ook jij Harrie, erg bedankt! Ruud Thijssen wees mij op enkele onvolkomenheden in de Nederlandse taal. De correcties maken de pagina's minder storend voor de oplettende lezer, dus ook Ruud wordt hier bedankt. Last, but not least, moet Mario van Gerwen genoemd worden, als inspiratiebron maar ook de man die mij in contact bracht met Donald Somerville, een Canadese veteraan die mee geholpen heeft tijdens Operation Berlin, de evacuatie uit de perimeter van Oosterbeek.

Links: Britse parahelm van Patrick Jalhay

In maart 2015 kreeg ik een mail van Patrick Jalhay. Hij had in zijn bezit een originele Britse parahelm welke gebruikt was in ‘A Bridge Too Far’. Patrick wist te vertellen: ‘De originaliteit van de helm is gewaarborgd. Tijdens de opnames van de film was het een hete zomer (1976). Het gevolg voor o.a. deze helmdrager (acteur) was dat de zwarte liner door de hitte in combinatie met transpiratie begon te plakken op het hoofd. Om dit te voorkomen heeft deze acteur een stuk papier in de helm gelegd om dat plakken te vermijden. Op dit stuk papier (van een of ander recreatiepark) is nu nog een aantal gegevens te zien. Bijvoorbeeld een (gedeeltelijke) naam van een locatie waar wellicht deze acteurs verbleven vóór en na de opnames. Dat blijkt na speurwerk mijnerzijds op internet het recreatiecentrum De Scherpenhof in Terwolde aan de IJssel te zijn. Dit is in de directe nabijheid van Deventer waar de scene op de Wilhelminabrug werd opgenomen. Op het papier staat ook nog de datum 6/76 (maand en jaar uiteraard). Dat is het tijdstip van de opnames. Dus originaliteit verzekerd. De helm is verkregen via Angels Costumiers in London. Dit zijn propmakers van oa. ‘A Bridge too Far’, ‘Band of Brothers’, en ‘Saving Private Ryan’.
In het najaar van 2016 kreeg ik weer bericht van Patrick Jalhay. Er waren wederom nieuwe stukken aan zijn verzameling van ‘A Bridge Too Far’ toegevoegd. Het belangrijkste en zeer gezocht object is, naar mijn mening, het originele draaiboek van Sean Connery. Patrick schrijft hierover: ‘Hij (Connery) heeft in de tekst er eigen veranderingen/wijzigingen in aangebracht welke zijn terug te herleiden in de film. Het is verkregen via een vrouw uit Renkum die, toen de film werd opgenomen, kamermeisje was in het Rijnhotel waar Sean Connery verbleef. Na het einde van de opnames, dus na vertrek van Sean Connery, vond ze het script bij het schoonmaken van zijn kamer in de prullenbak. Achteloos weggegooid,... dus een unieke vondst’. 

KLIK HIER
voor de Facebook pagina van Patrick Jalhay

En dan is er nog een Harry, Harry Hommes, deze bedank ik ook hartelijk. Want hij wist deze pagina's ook te vinden en bood mij enkele foto's aan die hij genomen had toen hij als figurant op trad in A Bridge Too Far, hiervan heb ik dankbaar gebruik gemaakt. Tevens mocht ik kopiën ontvangen van enkele zogenaamde 'Call Sheets'. Deze geven een aardig beeld hoe een dag van filmen werd ingedeeld.

KLIK HIER
Voor een klein verslag over
de avonturen van de figurant Harry Hommes

Klik hieronder om terug te keren naar
www.strijdbewijs.nl

---